آيات قرآن درباره «خلود» در بهشت و جهنّم تناقض ندارند؛ چون اشقيا و سعدا به تناسب نوع كردارشان در جهنّم و بهشت خلود دارند، و اين تعبيرى كه در محاورات عرب رايج است دوام و استمرار را تداعى مى‌كند و براساس سياق آيات، استمرار و خلود در هر دو مورد بر مشيّت خداوند معلّق شده است؛ چنان كه هر تصميم و سنّت ديگرى سرانجام به مشيّت او وابسته است.

كتب لغت درباره معناي واژه «خلود» دو نظر مختلف دارند: نخست اينكه معناى اصلى آن همان جاودانگى و هميشگى و ابديت است و اگر به طول عمر اطلاق مى شود از باب تشبيه است، دوّم اينكه معناى اصلى آن طول عمر است و اگر به جاودانگى و ابديت گفته مى شود از باب بيان مصداق واضح و روشن مى باشد. احتمالات مفسّران درباره «خلود» مردود شناخته شده؛ چرا كه بر خلاف صريح آيات «قرآن» است، زيرا در آيات «قرآن» تنها تعبير به خلود نشده است كه قابل اينگونه تفسيرها باشد تعبيرات ديگرى در اين زمينه در «قرآن مجيد» آمده كه با اين توجيهات نمي سازد.

قرآن در سوره «حاقّه» از طعامى به نام «غسلين» براى دوزخيان نام برده و مى فرمايد: «[به خاطر اعمالش] امروز در اينجا يار مهربانى ندارد و نه طعامى جز از غسلين، غذايى كه جز خطاكاران آن را نمى خورند». معروف ميان مفسّران و ارباب لغت این است که غسلين، خونابه اى است كه از بدن دوزخيان فرو مى ريزد و چون شبيه آبى است كه انسان با آن شستشو مى كند «غسلين» ناميده شده است.

«قرآن» در سوره «غاشیه»، به طعام دوزخيان اشاره نموده، مى فرمايد: «آنها وارد آتش سوزان مى شوند و از چشمه بسيار سوزانى به آنها مى نوشانند، طعامى جز از «ضريع» ندارند، طعامى كه نه فربه مى كند و نه گرسنگى را مى نشاند». پيامبر(ص) در اين باره فرمودند: «ضريع چيزى است در آتش دوزخ مى رويد، شبيه خار، تلخ تر از صبر (صبر گياهى است با گل زرد رنگ و بسيار تلخ) و بدبوتر از مردار و سوزانتر از آتش». علت آن هم اين است كه آنها در اين جهان شكم هاى خود را از غذاهاى رنگارنگ پُر كردند و اضافه هايش را دور ريختند و اطرافشان شكم هاى گرسنه بود.

قرآن در سوره «کهف»، سخن از «مُهل»، نوشابه ناگوار اهل جهنم نموده، مى فرمايد: «ما براى ستمگران آتشى آماده ساخته ايم كه سرا پرده اش آنها را از هر سو احاطه كرده است و اگر تقاضاى آب كنند، آبى برايشان مى آورند همچون فلز گداخته كه صورتها را بريان مى كند، چه بد نوشيدنى است و چه بد محل اجتماعى است». البته اين مجازات دردناك براى ظالميني است كه در اين جهان در سراپرده هاى اشرافى، مشغول باده گسارى و نوشيدن مشروبات بوده اند؛ اما در دوزخ در سراپرده هاى آتشين و هنگام تقاضاى آب، آبى همچون فلز گداخته برايشان مى آورند.

خداوند در سوره «نبأ» به نوشیدنی هاى اهل جهنّم به نام هاي «حميم» و «غسّاق» اشاره كرده، مى فرمايد: «آنها در آنجا نه چيز خنكى مى چشند و نه نوشيدنى گوارايى، جز حميم و غساق!». غالب مفسّران و ارباب لغت، «حميم» را به معناى آب داغ سوزان تفسير كرده اند و «غسّاق» در اينجا غالباً به خونابه اى كه از تن دوزخيان روان است تفسير شده است.

يكي از نام هاي جهنّم، «لَظَى» است كه «قرآن» درباره آن مى فرمايد: «آن لَظَى [آتش سوزان] است كه دست و پا و پوست سر را مى كند! و كسانى را كه به فرمان خدا پشت كرده اند فرا می خواند». «لظى» در اصل به معنی آتش يا شعله خالص آتش است. در روايات اسلامى برای دوزخ به هفت نام اشاره شده كه به عنوان طبقات دوزخ معرفى شده اند و يكي از آنها «لَظَی» است.

«قرآن» در آيات متعددي، آتشِ جهنّم را اين چنين توصيف مي كند: دوزخ يك كانون هولناك براي مجازات است با آتشى سوزان كه داراى درها و طبقات گوناگون است، هيزم و آتشگيره آن سنگها و انسان هاست! از دلها سر مى زند و نخستين جرقه هايش در قلوب ظاهر مى گردد! در هم شكننده و در هم كوبنده است، با درك و فهمي كه دارد گنهكاران را به سوى خود فرا مى خواند! هنگامى كه اين آتش مستحقّان خود را از دور مى بيند صداى وحشتناك و خشم آلودش شنيده مى شود، آتشى است متحرك كه هم اكنون كافران را احاطه كرده هر چند حجاب ها مانع از مشاهده آن است.

مفسران درباره اينكه منظور از «ابواب جهنّم» چيست؟ چند احتمال داده اند؛ 1. درب هاى ورودى دوزخ همه به يك كانون منتهى مى گردد. 2. منظور، طبقات مختلف دوزخ است كه از نظر شدّت عذاب با يكديگر متفاوتند. بنابراين هر يك از اين درب هاى هفتگانه به يكى از اين طبقات باز مى شود. روايات متعددي از طريق شيعه و سني مؤيد اين تفسير است. 3. تعدّد دربها به خاطر تعدّد اقوام مختلفى است كه از آنها وارد مى شوند. 4. منظور، اعمال و گناهانى است كه سرچشمه ورود در دوزخ است.

قرآن در سوره «نساء» درباره طبقه پائين جهنّم سخن گفته كه نشان مى دهد دوزخ داراى طبقات مختلفى است، مى فرمايد: «منافقان در طبقه پائين دوزخ قرار دارند و هرگز ياورى براى آنها نخواهى يافت». اين آيه تنها آيه اى است كه اشاره به طبقات جهنّم دارد و مى توان آياتی را كه از درب هاى جهنّم سخن مى گویند با آن تطبيق كرد و نتيجه آن، همان چيزى است كه از روايات استفاده می شود كه درب هاى جهنّم در عرض هم نيستند؛ بلكه در طول هم اند و بعضى بالاى ديگرى قرار دارد.