اولا: هر عقیده و دعوتی خود را حق معرفی می کند و هر آدمی باید برای دفع ضرر محتمل، با «تحقیق»، تشخیص دهد کدام عقیده منطبق بر حقیقت است.
ثانیا: تقلید در اصول دین منجر به دور و تسلسل می شود؛ زیرا اعتماد بر منابع دینی، انبیاء، اولیاء و علمای دین، خود فرع بر پذیرش حجّیّت آن منابع و سخن آن اشخاص است که با عقل ثابت می شود.
ثالثا: تقلید در «اصول دین» با منطق قرآن جایز نیست؛ چرا که در این صورت بشر با تقلید از پدران خود و تبعیّت از حدس و گمان از هدایت باز می مانند.
رابعا: تقليد از ديگرى احتياج به دليل دارد و اين دليل منحصر به «فروع دين» است؛ ولى «اصول دين» امور فطرى محدودى است كه هركس به فراخور عقل خويش مى تواند دليلى براى آن داشته باشد.

هنگامی که جامعه دچار انحراف شده، روحیه رفاه طلبی و دنیازدگی بر آن غلبه و فساد سیاسی و اخلاقی و اجتماعی آن را در محاصره قرار داده و از نظر سیاسی هیچ روزنه‌ای برای تنفس وجود نداشت، امام سجاد(ع) توانست از دعا برای بیان بخشی از عقاید خود استفاده کند و بار دیگر تحرّکی در جامعه برای توجه به معرفت و عبادت و بندگی خداوند ایجاد کند. در میان دعاهای امام سجاد، تعبیری وجود دارد که اغلب تکرار شده و این تعبیر، «صلوات بر محمد و آل محمد» است. زمانی که قرار دادن نام علی بر فرزندان تقبیح می‌شد و افراد بدین دلیل مورد تهدید قرار می‌گیرند و کار امویان جز با دشنام دادن به [حضرت] علي(ع) مستقیم نمی‌شود به کار گرفتن این تعبیر ارزش خود را بخوبی نشان می‌دهد. تکیه امام در پیوند دادن محمد و آل محمّد، امری است که خداوند آن را ضمن دستور بر صلوات بر رسول آورده و اهمیت زیادی برای بیان عقاید شیعی دارد. یکی از مضامین مهم سیاسی- دینی صحیفه، طرح مسأله امامت است؛ مفهوم امامت به صورت یک مفهوم شیعی، که علاوه بر جنبه داشتن احقیت برای خلافت و رهبری، جنبه‌های الهی عصمت و بهره‌گیری از علوم انبیا و مخصوصاً پیامبر اکرم(ص) را در حدّی والا نشان می‌دهد. در این دعاها اهداف عبادی و فکری و سیاسی دیگری نیز مورد نظر بوده است؛ مثل بیان اعتقادات صحیح درباره خداشناسی و مبارزه با تشبیه و تجسیم و شناساندن مصادیق واقعی اهل بیت که در قرآن و سنّت بر فضائل و حقوق آنها تاکید شده بود.

هرگاه چيزى بتواند در ميان اقوام مختلف، در طول تاريخ (هرچند در چهره هاى گوناگون) موجوديت خود را حفظ كند، همین بهترين نشانه بر فطرى بودن آن است؛ و اين امر در مورد «رستاخیز» و توجه انسان به زندگى پس از مرگ كاملا صادق است. امروز جامعه شناسان به ما مى گويند: اعتقادات مذهبى و از جمله عقيده به حيات بعد از مرگ، همواره در ميان انسان ها وجود داشته است.

در نظر ابتدایی ایجاد «شك و شبهه» در دين بد و نشانه سياهى قلب و نوعى بيمارى به نظر می رسد که بايد آن را درمان كرد؛ اما در واقع اگر این تشکیک دالان و معبر خوبى براى رسيدن به ايمان و يقين باشد پسنديده خواهد بود.

بر اساس حکم عقل، انسان در اختیار و انتخاب عقیده آزاد است؛ از این رو نمی توان عقیده ای را بر انسان تحمیل کرد. زیرا عقاید انسان در تملک کسی نیست. از سویی اسلام نیز با صراحت این موضوع را تصدیق کرده و می فرماید: «در قبول دین اکراهی نیست، [زیرا] راه درست از راه انحرافی، روشن شده است». لذا «علامه طباطبایی(ره)» در تفسیر این آیه می نویسد: «آیه دین اجباری را نفی می کند؛ زیرا دین یک سلسله معارف علمی است که عمل را به دنبال دارد و جامع آنها اعتقادات است. و اعتقاد و ایمان از امور قلبی است که اجبارپذیر نیست».

اسلام «آزادی عقیده» در انسان را به صراحت تصدیق می کند. از این رو خداوند می فرماید: «در قبول دین اکراهی نیست، [زیرا] راه درست از راه انحرافی، روشن شده». لذا علامه «طباطبایی»(ره) می نویسد: «آیه دین اجباری را نفی می کند؛ زیرا دین یک سلسله معارف علمی است که عمل را به دنبال دارد و جامع آنها اعتقادات است. و اعتقاد و ایمان از امور قلبی است که اجبارپذیر نیست». در واقع جمله «قَدْ تَبَینَ الرُّشْد»؛ تعلیل برای «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» است، به این معنی که بعد از انکشاف حق، حاجتی به اکراه در عقیده نیست.

بدعت در لغت پدید آوردن و ساختن چیزى بدون نمونه قبلى است. و در اصطلاح یعنی: چیزى در اعتقادات یا احکام دینى، کم یا زیاد شده و منتشر شود و دلیلى شرعى بر این که به صورت کلى یا جزئى از دین است، وجود نداشته باشد.

ایشان در رساله «لقاءاللّه» براى رسيدن به اين سرمنزل بزرگ طىّ پنج مرحله را پيشنهاد مى كند: مرحله اوّل: تكميل و تقويت اعتقادات. مرحله دوم: توبه و بازگشت به اعمال صالح. مرحله سوم: مهيّا و آماده شدن براى پاكسازى نفس. مرحله چهارم: محو انانيّت. مرحله پنجم: سالك به صورت يك انسان ملكوتى در آمده و داخل در جبروت مى شود.

غالب فلاسفه، ادراكات عقلى را به عنوان منبع معرفت به رسمیت شناخته اند. امّا فلاسفه حسّى ادراكات عقلى را به كلّى از درجه اعتبار ساقط دانسته اند؛ آنها به امکان اشتباه در ادراکات عقلی استدلال کرده اند. در جواب باید گفت: اولا: باید ادراكات بديهى را از نظرى جدا كرد؛ خطاها مربوط به قسمت بديهى نيست. ثانیا: در امور استدلالى نيز اگر ميزان دقيقى به كار رود خطا رخ نمى دهد. ثالثاً: وقتى سخن از خطا مى گوييم، یعنی واقعيّت هايى را پذيرفته ايم كه با توجّه به آنها مى توان پى برد كه فلان عقيده خطا است.

مهمترین دلیل برای لزوم تحقیق در عقاید دینی دلیل عقلی است. انسان به دلیل قاعده «دفع ضرر محتمل»، باید به دنبال شناخت جهان و تکلیف خود در این مجموعه هستی باشد. ضمن اینکه در تقلید اگر دلیلی برای ترجیح یک عقیده بر سایر عقاید نداشته باشیم ترجیح بلا مرجح پیش می آید. علاوه بر این اعتماد به قرآن و سخن پیامبران و علما و... فرع بر حجیت آنهاست که با تحقیق حاصل می شود و گرنه دور و تسلسل پیش خواهد آمد. آیات قرآن نیز تقلید در عقاید را نکوهش کرده است.