«نسخ» در لغت به معناى فسخ و گسستن چيزى پيوند خورده به كار مى رود، و در اصطلاح یعنی حكم شرعى سابق، با تشريعى لاحق برداشته شود. لذا شرط است كه ناسخ و منسوخ، هر دو حكم شرعى باشند؛ و نيز حكم سابق به گونه اى باشد كه بر حسب ظاهر، اقتضاى تداوم داشته باشد، و تنها با تشريع، حكم لاحق برداشته شود. لذا نسخ در شريعت، نسخ ظاهرى است نه واقعى؛ زيرا نسخ حقيقى آن است كه ميان حكم سابق و حكم لاحق تنافى كلّى وجود داشته باشد و حاكى از آن باشد كه تشريع كننده تجديد نظر كرده و از حكم سابق صرف نظر كرده باشد و گرنه تخصيص يا تقييد خواهد بود.

«قرآن» در آيات متعدّدى پيرامون قداست كعبه سخن گفته از جمله: آيه 96 سوره «آل عمران»: «نخستين خانه اى كه براى مردم بنا نهاده شد، همان است كه در سرزمين مكّه است؛ كه پربركت و مايه هدايت جهانيان است». آيه 97 سوره «مائده»: «خداوند كعبه را وسيله اى براى استوارى و سامان بخشيدن به كار مردم قرار داده؛ و همچنين ماه حرام، و قربانى هاى بى نشان، و قربانى هاى نشاندار را؛ اين گونه احكام به خاطر آن است كه بدانيد خداوند آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است را مى داند؛ و بدانيد خدا بر هر چيزى داناست» و ...

قرآن با ذکر القابی مثل «روح الله»، «کلمة الله» و «قول الحق»، شخصیتی متعالی از حضرت عیسی(ع) ارائه کرده است. از دید قرآن آفرينش او مانند حضرت آدم(ع) بوده و امری عجیب نیست. قرآن در آيات متعدد مسیح را فرزند حضرت مريم(س) معرفى كرده تا پاسخى به مدعيان الوهيت حضرت عيسى(ع) باشد؛ زيرا كسى كه از مادر متولد مى ‏شود چگونه مى‏ تواند خدا باشد؟! در این کتاب الهی، عیسی(ع) هيچ‏ گونه ادعايى جز بندگى خداوند و نبوت نداشت و آنچه از معجزات انجام مى‏ داد همگى به اذن و فرمان خدا بود.

اسلام «آزادی عقیده» در انسان را به صراحت تصدیق می کند. از این رو خداوند می فرماید: «در قبول دین اکراهی نیست، [زیرا] راه درست از راه انحرافی، روشن شده». لذا علامه «طباطبایی»(ره) می نویسد: «آیه دین اجباری را نفی می کند؛ زیرا دین یک سلسله معارف علمی است که عمل را به دنبال دارد و جامع آنها اعتقادات است. و اعتقاد و ایمان از امور قلبی است که اجبارپذیر نیست». در واقع جمله «قَدْ تَبَینَ الرُّشْد»؛ تعلیل برای «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» است، به این معنی که بعد از انکشاف حق، حاجتی به اکراه در عقیده نیست.

قرآن درباره ضرورت الگو پذیری از هدایت یافتگان از واژه «اسوه» و «قدوه» استفاده کرده و می فرماید: «آیا کسى که هدایت به سوى حق مى کند براى پیروى شایسته تر است، یا آن کس که خود محتاج هدایت است؟». همچنین حضرت ابرهیم(ع) به عموی خود می فرماید: «برای من دانشی آمده که برای تو نیامده است؛ بنابراین از من پیروی کن». در واقع خداوند عقل و فطرت را به داوری فرا می خواند، که آیا کسی که در پی سعادت است از کسی پیروی می کند که حق را شناخته، و یا کسی که خود محتاج هدایت دیگران است؟

مسأله «مشورت» به ويژه در امور اجتماعى از مسائل مهمی است كه در اسلام مطرح شده و در سوره «شورا» در رديف ايمان به خدا و نماز قرار گرفته است. البته مشورت در مسائلى است كه حكم خاصّى از سوى خداوند نيامده باشد؛ اما در امر خلافت پيامبر(ص) كه دستور خاصّى از سوى خداوند آمده و خليفه حضرت که از طريق وحى تعيين شده بود مشورت اعتباری ندارد. به تعبير ديگر «مشورت» هميشه در موضوعات است نه در احكامى كه از طرف خدا دستور آن آمده باشد.

قرآن كريم راه محبوب شدن بين مؤمنان را بيان كرده است؛ آنان كه از نظر عقيده مؤمن و از نظر اعمال صالح ‏اند، خدا براي آنها محبت قرار داده و آنان را محبوب دلهاي ديگران مي كند. چه ذخيره ‏اي بالاتر از اين كه انسان، محبوب دلهاي مؤمنان گردد؟ وقتي فردي نزد خداوند محبوبيت پيدا كرد خدا هم او را ميان مؤمنان دوست داشتني مي كند. اين راه گرچه سخت و دشوار است؛ ولي كور و مبهم نيست. چه چيز بهتر از اينكه انسان محبوب خدا شود و بندگان مؤمن او را دوست داشته باشند.

قرآن دستور داده تا از طيبات استفاده كنيد تا وسيله‌ اي باشد براي انجام عمل صالح. اينها آفريده های خداوند است و تضادى بين دستگاه آفرينش و دستورات مذهبى وجود ندارد. آری خداوند اولا و بالذات اين طيبات را براى مؤمنين خلق كرده است و استفاده كافران از آنها تبعي است همچون باغبانی که وقتی به گلها آب مي دهد علف هاى هرزه هم سيراب مي شوند. آنچه مهم است اينكه غالب مردم راه افراط را مى پيمايند، و رو به تجمل پرستى مى آورند، به همين دليل است كه قرآن، از اسراف و زياده روى نهي كرده است.

از آيه 14 سوره طه بر مي آيد كه هدف اصلي از احياي نماز در قرآن، زنده نگه داشتن ياد خداست كه باعث مي شود هر امر باطلي به فراموشي ‏سپرده شود.

بخش مهمى از سوره «واقعه» به دلائل معاد اختصاص داده شده است؛ در يك آيه مي فرمايد: «ما اين آتشى را كه از درختان خارج مى شود وسيله يادآورى همگان و وسيله زندگى براى مسافران، قرار داديم». در اينكه «تَذْكِرَةً» چيست؟ جمعى آن را اشاره به يادآورى آتش دوزخ شمرده اند كه از مشاهده آتش دنيا حاصل مى شود. در اين صورت استدلالى بر مسأله معاد ندارد. ديگر اينكه منظور، تذكّر در مسأله معاد است؛ زيرا كسى كه قدرت دارد آتش سوزان را در دل درختان سبز، ذخيره كند، از بازگرداندن حرارت غريزى به بدن مردگان، عاجز نيست.