آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

جمله «شبیه ترین فرد به نبى از همه برتر است»، درست است ولی براى شناخت مصداق آن باید به روایاتى که از جانب ایشان صادر شده مراجعه کرد، نه اینکه آنچه در خارج اتفاق افتاده را معیار افضلیّت دانست. و این گونه نیست که هر کس عهده دار منصب خلافت شد، فردى لایق و در صفات و ملکات نفسانى از همه به پیامبر(ص) شبیه تر باشد، چرا که ممکن است شخصى فاسق مانند یزید به ناحق خلافت خود را بر مردم تحمیل کند. لذا احادیثى مانند حدیث تشبیه و منزلت مصداق حقیقى این واقعیّت را روشن مى کند.

ابن تیمیّه، مى نویسد: بى گمان، رسول خاتم(صلى الله علیه وآله) برترین مردمان است و هر که شبیه ترین مردم به او باشد، از دیگرانى که این گونه نیستند، برتر است. خلافتْ جانشینى نبوّت است، نه پادشاهى؛ از این رو، هر که جانشین نبى شود و بر جاى او بنشیند، شبیه ترین مردمان به وى خواهد بود و شبیه ترین فرد به نبى از همگان برتر است. بنابراین، هر که جانشین پیامبر شود، از دیگران به او شبیه تر است و شبیه ترین، برترین است؛ پس خلیفه برترین فرد خواهد بود.(1)
در پاسخ باید گفت: این سخن که «شبیه ترین فرد به نبى از همگان برتر است» گفته اى پذیرفته و درست است. زیرا شکّ و تردیدى نیست که نبى، برترین مردمان است و شبیه ترین فرد به افضل، از همگان افضل است امّا آنچه را که ابن تیمیه در صدد اثبات آن است (افضلیت ابوبکر) غیر قابل پذیرش است، زیرا براى به دست آوردن مصداق شبیه ترین مردم به پیامبر(صلى الله علیه وآله) باید به نصوص و روایاتى که از جانب رسول خدا(صلى الله علیه وآله) صادر شده است مراجعه کرد، نه اینکه آنچه در خارج اتفاق افتاده را معیار اشبهیّت و افضلیّت دانست، و این گونه نیست که هر کس عهده دار منصب خلافت شد، فردى لایق و در صفات و ملکات نفسانى از همه به پیامبر(صلى الله علیه وآله) شبیه تر باشد، نظیر اینکه شخصى فاسق و نالایق غاصبانه و به ناحق حکومت و خلافت خود را بر مردم تحمیل کند. آیا یزید بن معاویة شرابخوار و قمار باز و.... که خلافت را به شکل موروثى از پدر خود به ارث بُرد از همه مردم به پیامبر(صلى الله علیه وآله) شبیه تر و لیاقتش از دیگران براى خلافت بیشتر بود. بنابراین احادیثى همانند حدیث تشبیه و حدیث منزلت مصداقِ حقیقى این واقعیّت را روشن مى کند. در نتیجه برطبق حدیث تشبیه، امیرالمؤمنین(علیه السلام) شبیه ترین مردمان به پیامبرانى است که بى گمان، از خلفاى سه گانه برترند و هر که شبیه ترین فرد به آنان باشد، افضل خواهد بود؛ پس امام(علیه السلام) از خلفاى سه گانه و غیر آنها افضل است.
قابل ذکر است ما براى به دست آوردن شبیه ترین مردم به پیامبر و جانشین حقیقى آن حضرت نمى توانیم از راه گمان و ظن و یا از راه دلالتِ اجماع اهل حل و عقد، مصداق جانشین را به دست آوریم.
همچنین، هر گاه اشبهیّت خلیفه شرط جانشینى پیامبر(صلى الله علیه وآله) باشد، لازم است که خلیفه، همچون نبى، معصوم باشد و چون خلفاى سه گانه عصمت نداشتند، جانشینى آنان منتفى خواهد شد.(2)