تأثیر متقابل «مردم» و «سلطان»

از نظر امام علي(علیه السلام) مردم و سلطان چگونه بر يكديگر تأثير مي گذارند؟

امام علی(ع) درباره تأثير مردم و سلطان بر يكديگر می فرماید: «هرگاه حاكم تغيير كند زمانه نيز دگرگون مى شود». بر اين اساس، غالب حركات مردم بر محور حكومت ها است، از این رو اگر حکومت به دست افراد عدالت پيشه و با تقوی بيفتد مردم نيز به سوى تقوی و عدالت حركت مى كنند؛ اما اگر حکومت به دست افراد سودجو و بى تقوی بيفتد روحيات آنان در جامعه منعكس مى شود. از این رو پيامبران بزرگ الهى سعى داشتند قبل از هر چيز حكومت عادلانه اى برقرار كنند تا اصلاح مردم در سايه آن ميسّر شود. به فرموده پيامبر(ص)، اگر دو گروه از امتشان اصلاح شوند مردم نيز اصلاح مي شوند: علما و سلاطين.

وظیفه انسان در برابر «دوستان»

از منظر امام علي(علیه السلام) وظیفه انسان در برابر دوستانش چیست؟

امام علي(ع) درباره وظیفه انسان در برابر دوستانش می فرماید: «هنگام قطع رابطه از ناحيه او، تو پيوند برقرار نما؛ در زمان قهر و دوريش به او نزديك شو؛ در برابر بُخلش، بخشش؛ و به وقت دورى كردنش نزديكى اختيار كن؛ به هنگام سخت گيريش نرمش؛ و هنگام جرم، عذرش را بپذير آن گونه كه گويا تو بنده او و او صاحب نعمت توست، اما بر حذر باش از اينكه اين كار را در غير محلش قرار دهى يا درباره كسى كه اهليّت ندارد به كار بندى، هرگز دشمن دوست خود را به دوستى مگير كه با اين كار به دشمنى با دوست خود برخاسته اى، نصيحت خالصانه خود را براى برادرت مهيا ساز خواه اين نصيحت، زيبا و خوشايند او باشد يا زشت و ناخوشايند، و ...».

جایگاه «صداقت» و «امانت» در اسلام

«صداقت» و «امانت» در آموزه های اسلامی از چه جایگاهی برخوردار است؟

از منظر معصومین(ع)، امانت داری و راستگویی دو اصل مهم در آموزه های دینی هستند، به فرموده امام صادق(ع): «خداوند پيامبرى را مبعوث نكرد؛ مگر اينكه راست گويى و اداى امانت، جزء برنامه هاى اصلى او بود». هم چنین پیامبر(ص) می فرماید: «نگاه به فزونى نماز، روزه و عبادات مردم نكنيد؛ بلكه به راستگويى و اداى امانت آنها نگاه كنيد»؛ زیرا اعتماد مهم ترين سرمايه جامعه اسلامى است و بر اثر خيانت و دروغ، كاخِ باشكوه اعتماد فرو ریخته و جامعه انسانى به بيابانی وحشتناك تبدیل می شود.

عصاره همه فضيلت ها در کلام امام علي(ع)

امام علي(علیه السلام) در نامه 31 نهج البلاغه، چه دستوراتي را به عنوان عصاره همه فضيلت ها معرفی كرده است؟

امام علي(ع) در بيان دستوراتي كه عصاره همه فضائل است به فرزندش می فرماید: «پسرم تو را به تقواى الهى، التزام به فرمان او، آباد كردن قلب و روحت با ذكرش و چنگ زدن به ريسمان الهى توصيه مى كنم، و كدام وسيله مى تواند ميان تو و خداوند مطمئن تر از حبل الله باشد اگر به آن چنگ زنى و دامان آن را بگيرى؟». بنابراين سفارش به تقوی سفارشى است كه همه انبياء و اوصياء سرآغاز برنامه هاى خود بعد از ايمان به خدا قرار داده اند و زاد و توشه راه آخرت، ملاك فضيلت و برترى انسان ها بر يكديگر و كليد درِ بهشت است. تقوی به معناى خداترسى درونى و پرهيز از هرگونه گناه و احساس مسئوليّت در پيشگاه پروردگار است كه سد محكمي ميان انسان و گناهان او ايجاد مى كند.

«واعظان» بي صدا

از منظر روايات اسلامي چه واعظانی در زندگی انسان هاي باتقوی وجود دارند؟

بر اساس روایات، برای انسانِ باتقوی واعظانی مانند تاريخ پيشينيان، قصرهاى ويران شده، جسم بى جان مردگان، وجدان بيدار آدمى، ستارگانِ فروزان آسمان، خورشيد و ماه درخشان، قامت خميده پيران، موى سپيد سالخوردگان، برگ هاى خشكيده درختان در فصل خزان، قبرهاى خاموش مردگان و قصرهاى ويران شده شاهان و ... وجود دارند كه هر يك از آنها با زبان بى زبانى درسى از عبرت را مى آموزند. به فرموده امام علی(ع): «مردگانى را كه بدون اختيار به سوى قبرهايشان مى برند براى پند و اندرز شما كافى هستند». بنابراين سخن حضرت که: «قلب خود را با موعظه زنده كن»، مفهوم وسيعى دارد كه تمام واعظان را شامل مى شود.

طولانی بودن سفر آخرت و لزوم تهیه «زاد و توشه»

امام علي(علیه السلام) درباره طولانی بودن سفر آخرت و لزوم تهیه «زاد و توشه» چه فرموده است؟

امام علي(ع) با توجه به طولانی بودن سفر آخرت و تهیه «زاد و توشه» می فرماید: «راهى طولانى و پر مشقت در پيش دارى، در اين راه از تلاش صحيح و فراوان و توشه كافى كه تو را به مقصد برساند بى نياز نيستى، بايد در اين راه سبكبار باشى، پس بيش از حدِ توانت مسئوليت اموال دنيا را بر دوش مگير؛ زيرا سنگينى آن مايه مشقّت و وبال تو مي شود، هرگاه در زمان داشتن قدرت، نيازمندى را يافتى كه مى تواند زاد و توشه تو را براى روز رستاخيز به دوش گيرد و فردا كه به آن نيازمندي به تو برگرداند، غنيمت بشمار و بيشترِ اين زاد و توشه را بر دوش او بگذار، اگر كسى را پيدا كنى كه در حال بى نيازيت از تو وام بگيرد و در روز سختى ادا كند، غنيمنت بشمار».

پاسخ امام علي(ع) به ادعاي معاویه مبنی بر عدم بيعت «شاميان»

امام علي(علیه السلام) درباره بهانه جويي معاویه مبنی بر بیعت نکردن مردم شام با ایشان، چه پاسخي داده است؟

امام علي(ع) در برابر نامه بی ادبانه معاویه مبنی بر این که اهل شام بیعت حضرت را نپذیرفتند و بنابراين اين بيعت رسميت ندارد، چنين پاسخ دادند: «بيعت خلافت يك بار بيشتر نيست نه تجديد نظر در آن راه دارد نه اختيار فسخ، بنابراين آن كس كه از بيعت خارج شود [بر آراى مهاجران و انصار] طعنه زده و به مخالفت برخاسته [و آن را بى اعتبار شمرده] و آن كس كه درباره آن ترديد به خود راه دهد منافق است». در واقع تأكيد امام(ع) بر اين نكته است كه چگونه معاويه رأى مهاجرين و انصار را درباره خلفاى پيشين مى پذيرد؛ اما نسبت به بيعت من كه بسيار گسترده تر و وسيع تر از آنان بوده ترديد به خود راه مى دهد و عدم تسليم اهل شام را مطرح مى كند؟

توصیه های امام علی(ع) هنگام حرکت به سمت جنگ

امام علی(علیه السلام) به فرمانده لشکر خود در هنگام حرکت به سوی دشمن چه توصیه هایی می فرمود؟

امام علي(ع) در نامه اي به فرمانده لشكر خود به نام «معقل بن قيس» ده دستور جنگى در مورد اعزام نيروها به ميدان نبرد و چگونگى مقابله با دشمن، صادر نموده است؛ از جمله اینکه: «جز با كسى كه با تو بجنگد پيكار مكن، صبح و عصر كه هوا خنك است، لشكر را به حركت درآور و در ابتداى شب حركت مكن چرا كه خداوند شب را وسيله آرامش قرار داده، و هنگام ملاقات دشمن، در قلب سپاه قرار گير و ...».

سفارشات امام علی(ع) به مأموران «زکات»

امام علي(علیه السلام) درباره شیوه برخورد مأموران جمع آوری زکات با مردم، چه دستوراتی می دهند؟

امام علي(ع) در ارتباط با شیوه رفتار مأموران جمع آوری زکات با مردم می فرماید: «در مسير خود هيچ مسلمانى را نترسان ... و بيش از حق خداوند از اموالش مگير، و هنگام ورود بر قبيله اى، در كنار سرچشمه يا چاه آب فرود آى و سپس با آرامش به سوى آنان برو و پس از سلام و اظهار محبّت بگو: اى بندگان خدا! ولىّ خدا و خليفه اش مرا به سوى شما فرستاده تا حق خدا را كه در اموالتان است بگيرم آيا در اموالتان حقى براى خدا هست؟ اگر كسى گفت: نه، كاري به او نداشته باش و اگر كسى گفت: آرى، همراهش برو و از ترساندن، تهديد و سختگيري بپرهيز و بهتان نزن و به آنها به جهت رياست، بى اعتنايى نكن چه اينكه آنها برادران دينى تو و ياوران در استخراج حقوق و جمع آورى زكاتند».

رعایت اخلاق هنگام اخذ «زکات»

امام علي(علیه السلام) به مأموران جمع آوری «زکات»، چه توصیه های اخلاقی می نمودند؟

ایشان در این خصوص دستوراتی به كارگزاران خود مى دهد؛ نخست دستور به تقواى الهى در نهان و آشكار مى دهد و اینکه ظاهر و باطنشان یکی باشد و دورنگی و دورویی نداشته باشند. امام(ع) در اين فرمايش خود در مسئله اخلاص و امانت، روى دو چيز انگشت گذاشته اند: يكى هماهنگى خلوت و جلوت و ديگرى هماهنگى گفتار و كردار و در واقع اخلاص بر همين دو ركن استوار است و رياكاران هر دو يا يكى از آن دو را از دست مى دهند.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الصادق (عليه السلام) :

إِنَّ ضَيْفَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَجُلٌ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ فَهُوَ ضَيْفُ اللَّهِ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى مَنْزِلِهِ.

مردى که حج يا عمره انجام دهد ميهمان خدا است و تا زمانى که به منزل خود بازگردد در اين ميهمانى قرار دارد

وسائل الشيعه: 14/586