آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از منظر معصومین(ع)، امانت داری و راستگویی دو اصل مهم در آموزه های دینی هستند، به فرموده امام صادق(ع): «خداوند پيامبرى را مبعوث نكرد؛ مگر اينكه راست گويى و اداى امانت، جزء برنامه هاى اصلى او بود». هم چنین پیامبر(ص) می فرماید: «نگاه به فزونى نماز، روزه و عبادات مردم نكنيد؛ بلكه به راستگويى و اداى امانت آنها نگاه كنيد»؛ زیرا اعتماد مهم ترين سرمايه جامعه اسلامى است و بر اثر خيانت و دروغ، كاخِ باشكوه اعتماد فرو ریخته و جامعه انسانى به بيابانی وحشتناك تبدیل می شود.

امانت داری و درستكارى و در كنارش صدق و راستگويى دو اصل بسيار مهم از آموزه هاى دينى است كه نه تنها در «قرآن مجيد» و روايات اسلامى بازتاب بسيار وسيعى دارد؛ بلكه جزء اساسى ترين تعليمات همه انبياء بوده است. در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ»(1)؛ (خداوند متعال هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد مگر اينكه راستگويى و اداى امانت، جزء برنامه هاى اصلى او بود، خواه امانت مربوط به نيكوكار يا بدكار باشد). اين دو به اندازه اى اهمّيّت دارند كه از نشانه هاى اصلى ايمان و تقوی شمرده شده اند، همان گونه كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «لَا تَنْظُرُوا إِلَى كَثْرَةِ صَلَاتِهِمْ وَ صَوْمِهِمْ وَ كَثْرَةِ الْحَجِّ وَ الْمَعْرُوفِ وَ طَنْطَنَتِهِمْ بِاللَّيْلِ انْظُرُوا إِلَى صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ»(2)؛ (نگاه به فزونى نماز و روزه مردم و كثرت حجّ و انفاق و كمك هاى آنها و سر و صدايشان در عبادات شبانه نكنيد؛ بلكه به راستگويى و اداى امانت آنها نگاه كنيد [تا به ايمان و تقواى آنها پى ببريد]). در حديث مشابهى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «لَا تَغْتَرُّوا بِصَلَاتِهِمْ وَ لَا بِصِيَامِهِمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ رُبَّمَا لَهِجَ بِالصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ حَتَّى لَوْ تَرَكَهُ اسْتَوْحَشَ وَ لَكِنِ اخْتَبِرُوهُمْ عِنْدَ صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ»(3)؛ (فريب نماز و روزه بعضى ها را نخوريد؛ زيرا ممكن است بعضى چنان شيفته نماز و روزه باشند كه اگر آن را ترك كنند به وحشت مى افتند، ليكن آنها را به راستگويى و اداى امانت بيازماييد). تعبيرات تكان دهنده ديگرى نيز وجود دارد كه در روايات ديگر آمده است. دليل اين همه تأكيدات نيز روشن است؛ زيرا مهمترين سرمايه جامعه اسلامى، اعتماد متقابل به يكديگر است كه اگر اعتماد و اطمينان نباشد، رشته هاى همكارى از هم مى گسلد و سرمايه بزرگ اعتماد و اطمينان در صورتى حفظ مى شود كه اصل صداقت و امانت بر جامعه حاكم باشد؛ زيرا با خيانت و دروغ، كاخِ باشكوه اعتماد فرو مى ريزد و جامعه انسانى به صورت بيابان وحشتناكى در مى آيد كه پناهگاهى در آن نيست.
از همه خيانت ها بدتر ـ همان گونه كه امام علي(عليه السلام) در نامه 26 «نهج البلاغه» اشاره فرموده ـ خيانت به امّت و خيانت به بيت المال و حكومت اسلامى است كه آثار زيانبار آن بسيار گسترده تر از خيانت هاى فردى است.(4)