به چند دليل تشخيص مكّي و مدني بودن سوره ها ضرورت دارد: 1. به خاطر شناخت تاريخ و مخصوصا تسلسل آيات و سور و تدريجى بودن نزول آنها. 2. به خاطر نقش اساسي در استدلال و استنباطِ احكام. 3 به خاطر مدني بودن بيشتر آياتِ مورد استناد در استدلالات كلامى و عدم مدرك قرار گرفتن آیات مکّي. 4. به خاطر حلّ و فصل بسيارى از مسائل قرآني.

«زكات»، يكى از اركان مهم اسلام است و ترك آن از بزرگترين گناهان كبيره محسوب مى شود که در قرآن، هم رديف شرك و تكذيب معاد شمرده شده و اين عمل از اسباب سقوط در دوزخ است. قرآن مى فرمايد: «واى بر مشركان! همان ها كه زكات را ادا نمى كنند و نسبت به آخرت كافرند». زكات در ميان دستورات اسلام موقعيت خاصى دارد؛ زيرا پرداختن آن نشانه به رسميت شناختن حكومت اسلامى و ترك آن، غالباً نوعى طغيان و سركشى و قيام بر ضدّ حكومت است و مى دانيم قيام بر ضد حكومت اسلامى موجب كفر است.

«اشعث بن قیس» به قصد رشوه دادن نیمه هاي شب به درب خانه امام علي(ع) ظرف حلوایی برد، تا فردا امام(ع) در محکمه به نفع او حکم کند. وقتی امام(ع) حلوای او را می بیند به «اشعث» می گوید این رشوه است؟ یا صدقه ؟ یا زکات؟ که اینها بر من علي(ع) حرام است. «اشعث» می گوید این هدیه است. امام(ع) فرمود: می خواهی با این حلوا من را بفریبی تا ظلم کرده و فردا به نفع تو حکم کنم؟ هرگز! به خدا قسم اگر هفت آسمان را به علي(ع) بدهند تا بر مورچه اى ظلم كند، هرگز چنين نخواهد كرد.

قرآن درباره زراندوزاني كه اموال انباشته خود را در راه خدا انفاق نمى كنند مى فرمايد: «[اين عذاب دردناك] روزى است كه آن سكه ها را در آتش جهنّمِ گرم و سوزان كرده با آن صورت ها، پهلوها و پشت هايشان را داغ مى كنند [و به آنها مى گويند:] اين همان چيزى است كه براى خود گنجينه مى ساختيد! پس بچشيد آنچه را براى خود گنج كرديد!». گرچه اين آيه صريحاً تجسّم اعمال را بيان نمى كند؛ اما همين تعبير مى تواند اشاره اى به مسئله تجسّم اعمال باشد، با اينكه ظاهراً اين اموال محو و نابود شده اند؛ ولى در آنجا به حكم معاد، بازگشت مى نمايد و اعمال آنها به صورت داغ نهادن بر چهره، پشت و پهلو تجسّم مى يابند!

در روايات شيعه و اهل سنت، مسئله «تجسّم اعمال» بازتاب گسترده اى دارد. از جمله در روايتي از پيامبر(ص) مي خوانيم: «اى قيس! تو همنيشنى خواهى داشت كه با تو دفن مى شود؛ در حالى كه او زنده است و تو با او دفن مى شوى در حالى كه تو مرده اى، اگر او گرامى باشد تو را گرامى مى دارد و اگر پست باشد تو را تسليم [بدبختى] مى كند. او فقط با تو محشور مى شود و تو نيز فقط با او و تنها از او سؤال مى شوى، پس آن را صالح قرار ده؛ چراكه اگر صالح باشد موجب آرامش تو است و اگر فاسد باشد مايه وحشت تو است و او، عمل تو است».

«قرآن» اشاره سربسته اى به «مسكن بهشتيان» كرده است. در يك جا مي فرمايد: «و مسكن هاى پاكيزه اى در باغ هاى جاويدان بهشت». اين به خاطر آن است كه از مهمترين اسباب آرامش و آسايش انسان، مسئله «مسكن» است آن هم مسكن پاك و پاكيزه از هر گونه آلودگى ظاهرى و باطنى و امن و امان كه انسان با فكر راحت در آن بيارامد. در آيه ديگر از غرفه هاي بهشتي ياد كرده است. «غرفه» ممكن است اشاره به برترين منزلگاه ها و درجات عالى بهشت باشد؛ چراكه غرفه ها هوايى لطيف تر، مناظرى بهتر و محلى آرامتر براى سُكنى هستند.

قرآن هشت مورد براي مصرف «زكات» بيان كرده است كه عبارتند از: گروه اول نیازمندان که شامل فقرا، مساکین، بردگان، بدهکاران و ورشکستگان می شود، گروه دوم كسانى که در جمع آورى، حفظ و رساندن زکات به بيت المال زحمت مى كشند، گروه سوم شامل مصالح مسلمين، اعم از هزينه هاى جهاد، بناى مساجد، تأسيس مدارس، تبلیغ دین و تأليف قلوب غیر مسلمان می شود و ....

امام علي(ع) درباره اين كه چرا بسيارى از «دعاهاى» ما به اجابت نمى رسد يا اجابت آن مدت هاى طولانى به تأخير مى افتد؟ می فرماید: «هرگز نبايد تأخير اجابت دعا تو را مأيوس كند؛ زيرا بخششِ پروردگار به اندازه نيّت [بندگان] است، گاه شده اجابت دعا به تأخير مى افتد تا پاداش درخواست كننده بيشتر شود و عطاى آرزومندان را فزون تر كند، گاه شده چيزى را از خدا بخواهى و به تو داده نشود؛ در حالى كه بهتر از آن در كوتاه مدت يا دراز مدت به تو داده خواهد شد يا آن را به چيزى كه براى تو بهتر از آن است تبديل مى كند، گاه چيزى از خدا مى خواهى كه اگر به آن برسى مايه هلاك دين توست [خداوند آن را از تو دريغ مى دارد تا بهتر از آن را بدهد]».

از ديدگاه امام علي(ع) بهترین اسباب تقرّب به خداوند، ايمان به خدا و پيامبر(ص)، جهاد در راه خدا، كلمه اخلاص [و شهادت به يگانگى خدا]، برپاداشتن نماز، ادای زکات، روزه ماه رمضان، حجّ و عمره خانه خدا، صله رحم، صدقه پنهانی، انجام معروف و کارهای خوب است.

امام علي(ع) در خطبه 176 «نهج البلاغه»، درباره سه گروه از منحرفان در دين هشدار مى دهد تا قدم در راه آنها نگذاريد: 1- گروهى كه از دين به سرعت خارج شدند؛ تصوّر مى كنند دين دارند؛ در حالى كه فاصله آنها از دين واقعى و خالص، بسيار زياد است؛ همچون خوارج نهروان. 2- گروه بدعت گذاران اند كه دين را مطابق سليقه خود تغيير مى دهند و در واقع، فكر ناقص و هواى نفس خويش را بر احكام الهى مقدّم مى دارند كه نمونه هاى آن در عصر خلفا كم نبود. 3- گروهى كه آگاهانه با احكام خدا مخالفت مى كنند و آنچه را با منافع زودگذرشان سازگار نيست به راحتى كنار مى گذارند.