پيش از هر چيز بايد دانست كه تعابير قرآن درباره موجودات ماوراى طبيعت، بر ظاهر حمل نمى‌شود؛ زيرا هم فهم بشر محدود است و هم قالب الفاظ بشرى گنجايش مفاهيم دقيق غير مادى را ندارد. مفاهيمى كه اصولاً از قلمرو حس و ماده بيرون است. به ديگر سخن، هم فهم بشر و هم الفاظ بشرى، محدود و كاربرد آنها صرفاً در گستره عالم ماده است؛ به همين دليل نمى‌توان به كمك آنها از جهان لطيف و ظريف مجردات خبر داد. بنابراين هرگاه در قرآن كريم سخن از عالم مجردات به ميان مى‌آيد، بى گمان كاربردى استعارى و تمثيلى است. آری نبايد عالم بالا را همانند جهان ماده انگاشت، با اين تفاوت كه جايگاه آن بالاتر از اين عالم است؛ زيرا چنين برداشتى انگاره‌اى مادّى از يك مفهوم فرامادّى است كه با هم تفاوت بنيادين دارند....

در پاسخ به پرسش ياد شده، مفسّران وجوهى را يادآور شده اند: 1. اهل ايمان، در حالى كه مُشرف بر جهنّم هستند، براى مشاهده وضعيّت دردناك ستمگران و مجرمان، آنان را نظاره مى‌كنند و در حالى كه آتش جهنّم برافروخته شده و زبانه مى‌كشد و مؤمنان صحنه پرتاب طاغيان را در آتش مى‌بينند، بدون آنكه آسيبى به آنان برسد، از كنار آتش به سلامت مى‌گذرند. 2. در اين جا، تفسير دقيقترى ارائه شده كه به كلّى هرگونه شبهه ورود اهل ايمان را به دوزخ منتفى مى‌سازد و آن اين است كه «ضمير خطاب» در آيه «وَ إِن مِّنكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا» تنها به كافران و منكران روز رستاخيز باز گردد، و اين گونه «التفات» (از غيبت به خطاب) براى افاده اختصاص است، و معناى آيه چنين مى‌شود: اين شما ـ كافران و منكران ـ هستيد كه وارد دوزخ مى‌شويد.

ایشان مي فرمايد: «تقوی دژى است محكم و استوار [كه ساكنان خود را از عذاب دنيا و آخرت حفظ مى كند] و فجور و بى تقوايى، حصارى سُست و بى دفاع است كه ساكنانش را [از خطرها] باز نمى دارد و كسى را كه به آن پناه برد حفظ نمى كند، آگاه باشيد با تقوی مى توان نيش زهرآلود گناهان را قطع كرد و با يقين به برترين مرحله مقصود رسيد، در اين ايّامِ فانى براى ايّام باقى زاد و توشه تهيه كنيد. زاد و توشه لازم به شما معرفى شده و فرمان كوچ داده شده، و با سرعت شما را به حركت درآورده اند، شما همچون كاروانى هستيد كه در منزلگاهى توقف كرده، و نمى دانيد چه وقت دستور حركت به شما داده مى شود».

خداوند در قرآن براي «مخلَصين» امتيازات ويژه اي قائل شده كه براى هيچ يك از بندگانش قائل نشده است؛ روزى ويژه اى از الطاف خفيه اش به آنها اختصاص داده، آنها از جلوه هاى ذات پاك او لذّت مى برند و از باده شهودِ باطن او سرمست مى شوند. قلبشان از پيمانه شوق خدا لبريز و سر تا پايشان غرق عشق و جذبه وصال اوست. از وسوسه هاى شياطين مصونيت دارند و به مقام والاى عرفان رسيده اند، معرفتشان از همه برتر، مصونيتشان در برابر شيطان و هواى نفس از همه بيشتر و پاداششان در قيامت از همه والاتر است و ...

گروهى كه خودشان گمراهند اصرار دارند تمام مردم را به گمراهى بكشانند. آنها منافع نامشروع خود را در كفر و بى ايمانى مردم مى بينند؛ چرا كه يك ملّت مؤمن و معتقد به ارزش هاى والاى الهى هرگز زير بار فراعنه و شياطين نمى روند، لذا تنها راه سلطه بر مردم، گرفتن گوهر ايمان از آنهاست. دولت ها و جمعيت هاى استكبارى دنيا نيز تمام سعي شان بر اين است كه ايمان به خدا و ارزش هاى الهى را از مردم بگيرند تا آنها مانعى بر سر راه منافعشان ايجاد نكنند.

«اسراف» و «تبذير» به معناى وسيع كلمه از گناهان بزرگ است كه «قرآن» در مذمّت آن مى فرمايد: «مسرفان، اهل آتش اند» و در مورد «تبذير كنندگان» نيز مى فرمايد: «تبذير كنندگان هميشه برادران شياطين بوده اند». روشن است سرنوشت شياطين و برادرانشان چيزي جز گرفتار شدن در كانونِ قهر و غضب الهى يعنى دوزخ نخواهد بود.

به طور کلى، محتواى این سوره در پنج بخش خلاصه مى شود: بخش اول: بحثى پیرامون گروه هائى از ملائکه و گروهى از شیاطین و سرنوشت آنها. در بخش دوم: از کفّار و انکارشان نسبت به«نبوت» و«معاد» و عاقبت کار آنها در قیامت سخن مى گوید. بخش سوم: قسمتى از تاریخ انبیاى بزرگ را بیان می کند. بخش چهارم: درباره یکى از انواع شرک، یعنى اعتقاد به رابطه خویشاوندى میان خداوند و جن یا خداوند و فرشتگان بحث مى کند. و سرانجام در بخش پنجم به بیان پیروزى لشکر حق بر لشکر کفر و شرک و نفاق، اشاره می نماید.

اسلام عزيز نه تنها پيشگويى و اخبار از آينده را نامشروع مى‏ داند، بلكه هرگونه خبر پنهانى و غيبى را تحريم كرده است. بنابراين كسانى كه به نزد جادوگران مى ‏روند، يا از طريق هيپنوتيزم و خواب مغناطيسى خبر از آينده مى‏ دهند، يا اطّلاعات پنهانى افراد را كشف مى‏ كنند، يا از طريق رمل و اسطرلاب و حساب اعداد به اين منظور مى ‏رسند، و يا بدين منظور با روح افراد يا اجنّه ارتباط برقرار مى‏ كنند، همه اين امور براى انجام دهنده و مراجعه كننده حرام است، و در روایات نیز به این مطلب اشاره شده است.

خداوند در آیات مختلف قرآن، به شجاعت و پایمردی مومنان راستین و ترس گروهی از منافقان عصر پیامبر(ص) خصوصاً در جنگ های صدر اسلام اشاره کرده است. با دقت در آیات فوق استفاده می شود که سخنان وحشت انگیز بعضی از شیاطین که مسلمانان را از اجتماع لشکر قریش می ترساندند، نه تنها ترس و وحشتی در آنها ایجاد نکرد بلکه به ایمان و میزان توکل آنها افزود، چرا که ترس و جبن ریشه شیطانی دارد، در حالی که شجاعت دارای ریشه ایمان است و مومن نیز با اتکا به همین اصل و توکل بر قدرت خدا در همه صحنه ها پیروز می شود.

ایشان در این باره می فرماید: «[اگر ساختمان «کعبه» با جواهرات و سنگ هاي قيمتي زینت داده مي شد]، سبب مى گشت تا شك و ترديد در سينه ها كمتر رخنه كند و نيازى براى تلاش ابليس جهت سيطره بر قلوب نباشد و وسوسه هاى پنهانى از مردم منتفى شود؛ ولى خداوند، بندگانش را با انواع سختى ها مى آزمايد و با انواع مشكلات، متعبّد مى سازد و با اقسام گوناگون گرفتارى ها امتحان مى كند تا تكبّر را از قلوب آنها خارج سازد و تواضع را در نفوسشان جايگزين نمايد و درهاى فضل و رحمتش را به روى آنان بگشايد و اسباب عفوش را به آسانى در اختيارشان قرار دهد».