آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان در این باره می فرماید: «[اگر ساختمان «کعبه» با جواهرات و سنگ هاي قيمتي زینت داده مي شد]، سبب مى گشت تا شك و ترديد در سينه ها كمتر رخنه كند و نيازى براى تلاش ابليس جهت سيطره بر قلوب نباشد و وسوسه هاى پنهانى از مردم منتفى شود؛ ولى خداوند، بندگانش را با انواع سختى ها مى آزمايد و با انواع مشكلات، متعبّد مى سازد و با اقسام گوناگون گرفتارى ها امتحان مى كند تا تكبّر را از قلوب آنها خارج سازد و تواضع را در نفوسشان جايگزين نمايد و درهاى فضل و رحمتش را به روى آنان بگشايد و اسباب عفوش را به آسانى در اختيارشان قرار دهد».

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 192 «نهج البلاغه» درباره ساختمان «خانه كعبه» مى فرمايد: (و اگر پى و بنيانى كه خانه كعبه بر آن نهاده شده و سنگ هايى كه بناى آن را بالا برده از زمرّد سبز و ياقوت سرخ همراه با نور و درخشش بود، سبب مى شد تا شك و ترديد در سينه ها كمتر رخنه كند و نيازى براى تلاش ابليس جهت سيطره بر قلوب نباشد و وسوسه هاى پنهانى از مردم منتفى شود)؛ «وَ لَوْ كَانَ الْاِسَاسُ(1) الْمَحْمُولُ عَلَيْهَا، وَ الْاَحْجَارُ الْمَرْفُوعُ بِهَا، بَيْنَ زُمُرُّدَةٍ خَضْرَاءَ، وَ يَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ، وَ نُورٍ وَ ضِيَاءٍ، لَخَفَّفَ ذلِكَ مُصَارَعَةَ(2) الشَّكِّ فِي الصُّدُورِ، وَ لَوَضَعَ مُجَاهَدَةَ إِبْلِيسَ عَنِ الْقُلُوبِ، وَ لَنَفَى مُعْتَلِجَ(3)الرَّيْبِ مِنَ النَّاسِ».
به يقين برنامه اى همچون حجّ براى اين تنظيم شده كه انسان در پرتو آن با هواى نفس و وسوسه هاى شيطانى مبارزه كند و هرگاه اين مراسم، منظره جالبى داشته باشد اين مبارزه كمرنگ خواهد شد؛ ولى هنگامى كه با زحمت و مشقّت و در محيطى خشك و ساده برگزار گردد وسوسه هاى شياطين و هواى نفس، فعّال مى شود و اينجاست كه بازار مبارز، داغ، و بندگانِ با ايمان نيرومند و قوى مى شوند و آثار تربيتى حجّ در آنها آشكار مى گردد. منظور از «مُصَارَعَةَ الشَّكِّ» مبارزه وسوسه ها و شك و ترديدها از درون با قلب مؤمن است و منظور از «مُجَاهَدَةَ إِبْلِيسَ» وسوسه هاى او از برون است و مفهوم «مُعْتَلِجَ الرَّيْبِ» تلاطم امواج ترديدهاست كه در تكاليف شاقّ مذهبى، گاهى مؤمنان را تكان مى دهد و «شكّ» و «ريب» را گرچه به يك معنا تفسير كرده اند؛ ولى به گفته بعضى از ارباب لغت، «ريب» به معناى شكّ و ترديدى است كه بعداً پرده از روى آن برداشته مى شود؛ در حالى كه شك ممكن است همچنان باقى بماند.
آنگاه امام(عليه السلام) در يك نتيجه گيرى كلّى چنين مى فرمايد: (ولى خداوند، بندگانش را با انواع سختى ها مى آزمايد و با انواع مشكلات، متعبّد مى سازد و با اقسام گوناگون گرفتارى ها امتحان مى كند تا تكبّر را از قلوب آنها خارج سازد و تواضع و فروتنى را در نفوسشان جايگزين نمايد و درهاى فضل و رحمتش را به روى آنان بگشايد و اسباب عفوش را به آسانى در اختيارشان قرار دهد)؛ «وَ لكِنَّ اللهَ يَخْتَبِرُ عِبَادَهُ بِأَنْوَاعِ الشَّدَائِدِ، وَ يَتَعَبَّدَهُمْ بِأَنْوَاعِ الْمَجَاهِدِ، وَ يَبْتَلِيهِمْ بِضُرُوبِ الْمَكَارِهِ، إِخْرَاجاً لِلتَّكَبُّرِ مِنْ قُلُوبِهِمْ، وَ إِسْكَاناً لِلتَّذَلُّلِ فِي نُفُوسِهِمْ، وَ لِيَجْعَلَ ذلِكَ أَبْوَاباً فُتُحاً(4) إِلَى فَضْلِهِ، وَ أَسْبَاباً ذُلُلاً(5) لِعَفْوِهِ».
اشاره به اينكه واجبات شرعى مانند نماز و روزه و حجّ و جهاد و زكات و خمس و همچنين منهيات و ترك انواع هوی و هوس ها، امورى هستند اغلب سنگين و پر زحمت تا صفوف مطيعان و متواضعان در برابر فرمان حقّ را از هوی پرستان خودخواه جدا سازد و اگر غير از اين مى بود هرگز اين جدايى صفوف صورت نمى گرفت.
واژه «شدائد» و «مجاهد» و «مكاره» گرچه مفاهيمى نزديك به هم دارد و همه اشاره به كارهاى سخت و دشوار است؛ ولى از سه زاويه به آنها نگاه شده، شدّتى كه شكيبايى مى طلبد و مشقّتى كه تحمل و بردبارى مى خواهد و كراهتى كه صبر و استقامت طلب مى كند.
قابل توجّه است كه امام(عليه السلام) چهار نتيجه كه لازم و ملزوم يكديگرند، براى اين امر بيان فرموده است:
1. بيرون راندن تكبّر از دل ها.
2. جانشين كردن فروتنى به جاى آن.
3. گشودن درب هاى بهشت.
4. شمول عفو و رحمت الهى.(6)