آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در آیه279 سوره بقره، ذیل بحث ربا، می فرماید: «نه ظلم کنید و نه زیر بار ظلم بروید»؛) یعنى اگر ربا بگیرید ظلم کرده اید پس با ربا گرفتن ظلم نکنید. هم چنین امام رضا(ع) مى فرمايند: «به خاطر اينكه ربا منشأ فساد و ظلم است، حرام شده است». در واقع تمام افرادى كه در جامعه فعاليّت اقتصادى دارند هم سود می برند و هم زيان؛ اما در این میان رباخواران تنها و تنها سود مى برند، بى آن كه كار مفيدى انجام دهند؛ و این يكى از عوامل ایجاد فاصله طبقاتى و منشأ فساد و ظلم است.

«ربا» مصداق بارز «ظلم» است. در آيه 279 سوره بقره، ذيل بحث ربا، می خوانيم: «... لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُون»؛ (نه ظلم كنيد و نه زير بار ظلم برويد) يعنى اگر ربا بگيريد ظلم كرده ايد پس با ربا گرفتن ظلم نكنيد و اگر قرضی به کسی دادید، باید سرمايه اصلى شما را به شما بازگردانند، وگرنه به شما ظلم شده است. بنابراين آيه فوق، ربا را مصداق ظلم مى داند و قبح ظلم نيازى به بيان ندارد و به اصطلاح فقها و اصوليّون از مستقلاّت عقليّه است.
در روايت محمد بن سنان نيز آمده است كه امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) مى فرمايند: «... وَ لِما فى ذلِكَ مِنَ الفِسادِ و الظُّلْمِ...»؛ (و به خاطر اينكه ربا منشأ فساد و ظلم است، حرام شده است).(1)
حال این سوال مطرح می شود که اصولا چرا ربا نوعی ظلم است؟
در جواب این سوال باید گفت: تمام افرادى كه در جامعه، فعاليّت اقتصادى دارند هم سود دارند و هم زيان، كارخانه ها، مزارع، تجارت ها، صنعت ها، دامدارى ها، كارهاى خدماتى و ... مشمول اين قانون هستند. اما در این میان رباخواران از اين قانون مستثنا هستند و فقط سود مى برند و زيان نمى بينند بى آن كه كار مفيدى انجام دهند. به همين جهت گاه از رباخوارى به «گنج بى رنج» يا سود بادآورده تعبير كرده اند؛ و این کار مصداق بارز ظلم است.
همچنین باید دانست که رباخوارى يكى از عوامل فاصله طبقاتى است؛ چرا كه عدّه قليلى به خاطر رباخوارى گسترده، همه چيز دارند و تعداد كثيرى، فاقد همه چيز هستند و عجيب اينكه اين فاصله طبقاتى، طبق نظريه آگاهان و خبرگان در دنياى امروز، در حال افزايش است و هر چه زمان به پيش مى رود فاصله بين ثروتمندان و فقرا بيشتر مى شود، تا آنجا كه بعضى از كشورها هرچه درآمد دارند بايد به عنوان سود وام هايى كه گرفته اند، بپردازند؛ و خطرات اين امر بر كسى پوشيده نيست.
و روشن است كه چنين دنيا و جامعه اى كه هر روز فقيرش، فقيرتر و ثروتمندش، ثروتمندتر مى شود، ظالمانه است؛ چندى قبل آمارى ديدم كه بسيار تكان دهنده بود؛ اين آمار مى گويد 80 درصد از ثروت دنيا در دست 20 درصد مردم دنياست و 20 درصد ثروت دنيا در دست 80 درصد مردم دنياست، يعنى اگر تعداد مردم دنيا را فرضاً 100 نفر در نظر بگيريم و ثروت دنيا را هم 100 تومان بدانيم، 80 تومان آن در دست 20 نفر و 20 تومان باقيمانده آن در دست 80 نفر ديگر مى باشد! و به يقين يكى از علت هاى عمده اين فاصله طبقاتى رباخوارى است و ما بايد خداوند متعال را شاكر باشيم كه به بركت اسلام و انقلاب اسلامى در حال تحوّل از اين پديده خطرناك هستيم، هر چند هنوز به كمال مطلوب نرسيده ايم.(2)