آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن دستور داده تا از طيبات استفاده كنيد تا وسيله‌ اي باشد براي انجام عمل صالح. اينها آفريده های خداوند است و تضادى بين دستگاه آفرينش و دستورات مذهبى وجود ندارد. آری خداوند اولا و بالذات اين طيبات را براى مؤمنين خلق كرده است و استفاده كافران از آنها تبعي است همچون باغبانی که وقتی به گلها آب مي دهد علف هاى هرزه هم سيراب مي شوند. آنچه مهم است اينكه غالب مردم راه افراط را مى پيمايند، و رو به تجمل پرستى مى آورند، به همين دليل است كه قرآن، از اسراف و زياده روى نهي كرده است.

در آيات مختلف قرآن، امر به استفاده از طيّبات و غذاهاى پاكيزه و نهى از عدم استفاده از آنها شده است:
1ـ «يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَ اعْمَلُوا صَالِحاً»(1)؛ (اى پيامبران از غذاهاى پاكيزه بخوريد و عمل صالح انجام دهيد). در اين آيه خوردن طيبات را وسيله اى براى وصول به عمل صالح شمرده و نه وسيله اى براى تن پرورى و شكم بارگى، در عين حالى كه ما را به استفاده از طيبات و پاكيزه ها امر مى كند، عمل طيّب و صالح هم از ما مى خواهد. اين مسئله در حديث كوتاه و پرمحتوائى از رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) نقل شده است. ايشان فرمودند: «يَا اَيُّهَا النّاسُ اِنّ اللهَ طَيِّبٌ لَايَقبَلُ اِلَّا طَيِّباً»(2)؛ (اى مردم خداوند پاك و پاكيزه است و جز عمل پاك و پاكيزه چيزى را قبول نمى كند).
2ـ «مَنْ حَرَّم زِينَةَ اللهِ الَّتِى اَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ الطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزقِ»(3)؛ (چه كسى زينت الهى را كه براى بندگانش آفريده، و رزق هاى پاكيزه او را حرام و ممنوع كرده است؟) در اين آيه با استفهام انكارى استفاده از زينت هاى الهى و روزي هاى خداوندى را بيان كرده است، البته مسلم است، كه [طيبات] به عنوان وسيله و نردبان ترقى حلال شده، نه به عنوان اينكه نَفْسِ استفاده از اينها هدف و شكم هاى انسانها خدايان آنها باشد «بُطُونُهُم آلِهَتُهُم».
3ـ «يَا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَاتُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا اَحَلَّ اللهُ لَكُم»(4)؛ (اى كسانى كه ايمان آورديد، تحريم و منع نكنيد چيزهاى پاكيزه اى را كه خداوند براى شما حلال كرده است).
در اين آيات به استفاده از طيبات و نكوهش افرادى كه از طيبات منع مى كنند امر شده است، و از همين جا استفاده مى شود اگر اين آفريده هاى خداوندى بد بود، هرگز خالق حكيم و پروردگار عليم [آنها را]‌ خلق نمى كرد، و حال كه خلق كرده چرا منع كند؟! مگر تضادى بين دستگاه آفرينش و تعاليم و دستورات مذهبى است؟ به دنبال قسمتى از آيه 32 سوره اعراف، خداوند به پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) امر مى فرمايد كه: به مردم بگو اين پاكيزه ها و امورى كه خداوند حلال فرموده، در اين زندگى دنيوى براى افراد باايمان است، و استفاده غير متدينين استفاده تبعى است، اولا و بالذات خداوند براى مؤمنين خلق كرده است، چنانكه باغبانى كه به گلها آب مى دهد، براى پرورش گلها است هر چند علفهاى هرزه هم در عين عدم شايستگى در كنار خوان گسترده براى گلها لقمه اى برمى گيرند، اما اين نعمتها در قيامت فقط مخصوص مؤمنين است؛ زيرا آنجا جاى مخلوط شدن گلها با علف هرزه ها نيست، [در آنجا] جائى نيست كه علف هاى هرزه بخواهند رشد كنند، آنجا محدوده ها مشخص شده است، آنجا گلها در طرفى و علف هاى هر جائى و هرزه در طرفى از يكديگر ممتازند، آنجا مكانى نيست كه بتوان بر سر خوان سفره ديگرى نشست: «قُل هِىَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِى الحَيَوةِ الدُّنيَا خَالِصَةً يَوْمَ القِيَامَةِ».(5)
در اينجا مطالبى را درباره استفاده از طيبات، زينتها و تجملات و عدم اسراف در آنها از تفسير نمونه ذيل آيه سوره 32 اعراف نقل مى كنيم: در مورد استفاده از انواع زينتها، اسلام مانند تمام موارد، حدّ اعتدال را انتخاب كرده است، نه مانند بعضى كه مى پندارند استفاده از زينتها و تجملات هر چند به صورت معتدل بوده باشد، مخالف زهد و پارسايى است (چنانكه دأب رهبانيت پيشگان مثل نصارى و صوفيه است) و نه مانند تجمل پرستانى كه غرق در زينت و تجمل مى شوند، و تن به هرگونه عمل نادرستى براى رسيدن به اين هدف نامقدس مى دهند. اگر ساختمان روح و جسم انسان را در نظر بگيريم مى بينيم كه تعليمات اسلام در اين زمينه درست هماهنگ با ويژگي هاى روح انسان و ساختمان جسم او است.
توضيح اينكه: به گواهى روانشناسان، حسّ زيبائى يكى از چهار بعد روح انسانى است، كه به ضميمه حسّ نيكى و حسّ دانائى و حسّ مذهبى ابعاد اصلى روان آدمى را تشكيل مى دهند، و معتقدند زيبائي هاى ادبى، شعرى، صنايع ظريفه و هنر به معنى واقعى، همه مولود اين حس است با وجود اين چگونه ممكن است، يك قانون صحيح، اين حسّ اصيل را در روح انسان خفه كند، و عواقب سوء عدم اشباع صحيح آن را ناديده بگيرد. لذا در اسلام استفاده كردن از زيبائي هاى طبيعت، لباس هاى زيبا و متناسب، به كار بردن انواع عطرها و امثال آن، نه تنها مجاز شمرده شده، بلكه به آن توصيه و سفارش نيز شده است، و روايات زيادى در اين زمينه از پيشوايان مذهبى در كتب معتبر نقل شده است. به عنوان نمونه در تاريخ زندگانى امام حسن مجتبى(عليه السلام) مى خوانيم: هنگامى كه به نماز برمى خاست، بهترين لباس هاى خود را مى پوشيد، سؤل كردند، چرا بهترين لباس خود را مى پوشيد؟ فرمود: «اِنّ اللّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الجَمَالَ، فَاَتَجَمَّلُ لِرَبِّى وَ هُوَ يَقُولُ خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ»(6)؛ (خداوند زيبا است و زيبائى را دوست دارد و به همين جهت من لباس زيبا براى راز و نياز با پروردگارم مى پوشم، و هم او دستور داده است كه زينت خود را به هنگام رفتن به مسجد برگيريد).
در حديث ديگرى مى خوانيم كه: «يكى از زاهدان ربانى بنام «عباد بن كثير» با امام صادق(عليه السلام) روبرو شد، در حالى كه امام(عليه السلام) لباس نسبتاً زيبائى بر تن داشت به امام گفت: تو از خاندان نبوتى و پدرت على(عليه السلام) لباس بسيار ساده مى پوشيد، چرا چنين لباس جالبى بر تن تو است؟ آيا بهتر نبود كه لباسى كم اهميت تر از اين مى پوشيدى؟ امام فرمود: واى بر تو اى عباد! «مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللهِ الّتِى اَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ الطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزقِ»(7)؛ (چه كسى حرام كرده است زينت هائى را كه خداوند براى بندگانش آفريده و روزي هاى پاكيزه را...)».(8) و روايات متعدد ديگرى اين تعبير كه خداوند زيبا است و زيبائى را دوست دارد و يا تعبير به اينكه خداوند زيبائيها را آفريده همگى اشاره به اين حقيقت است، كه: اگر استفاده از هرگونه زيبائى ممنوع بوده، خداوند هرگز اينها را نمى آفريد، آفرينش زيبائيها در جهان هستى خود دليل بر اين است كه: خالق زيبائيها آن را دوست دارد.
ولى مهم اينجا است كه غالباً در اينگونه موضوعات، مردم راه افراط را مى پويند، و با بهانه هاى مختلف به تجمل پرستى رو مى آورند، به همين دليل قرآن مجيد بلافاصله بعد از ذكر اين حكم اسلامى از اسراف و زياده روى و تجاوز از حدّ، مسلمانان را برحذر مى دارد. در بيش از بيست مورد در قرآن مجيد به مسأله اسراف اشاره شده و از آن نكوهش گرديده است... به هر حال روش قرآن و اسلام در اين مورد، روش موزون و معتدلى است، كه: نه جمود دارد و تمايلات زيباپسندى روح انسان را در هم مى كوبد، و نه بر اعمال مسرفان و تجمل پرستان و شكم بارگان صحة مى گذارد، مخصوصاً در جوامعى كه افراد محروم و بينوا وجود داشته باشد، حتى از زينت هاى معتدل نيز نهى مى كند، و لذا مى بينيم در بعضى از روايات هنگامى كه: از بعضى از امامان سؤال مى كردند، چرا لباس فاخر پوشيده ايد در حالى كه جدّ شما على(عليه السلام) چنين لباسى در تن نمى كرد؟! در پاسخ مى فرمودند: مردم آن زمان در شدت و فشار بودند، و مى بايست چنين شود، اما مردم زمان ما زندگى مرفّه ترى دارند، و در چنين شرايطى استفاده از اين زينتها (در حدود معقول) مانعى ندارد.(9)