آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بخش مهمى از سوره «واقعه» به دلائل معاد اختصاص داده شده است؛ در يك آيه مي فرمايد: «ما اين آتشى را كه از درختان خارج مى شود وسيله يادآورى همگان و وسيله زندگى براى مسافران، قرار داديم». در اينكه «تَذْكِرَةً» چيست؟ جمعى آن را اشاره به يادآورى آتش دوزخ شمرده اند كه از مشاهده آتش دنيا حاصل مى شود. در اين صورت استدلالى بر مسأله معاد ندارد. ديگر اينكه منظور، تذكّر در مسأله معاد است؛ زيرا كسى كه قدرت دارد آتش سوزان را در دل درختان سبز، ذخيره كند، از بازگرداندن حرارت غريزى به بدن مردگان، عاجز نيست.

خداوند در قرآن کریم بخش مهمى از سوره «واقعه» را به دلائل معاد و قيامت اختصاص داده است، مخصوصاً از آيه 57 به بعد در پاسخ منكران معاد كه گفتار آنها در آيه 47 همين سوره آمده «هفت نكته» را متذكّر مى شود كه هر كدام دليلى است بر مسأله معاد.(1) خداوند در آيه مورد بحث مى فرمايد: (آيا هيچ درباره آتشى كه مى افروزيد فكر كرده ايد؟!)؛ «اَفَرَأَيْتُمُ النّارَ الَّتى تُورُونَ».(2) (آيا شما درخت آن را آفريده ايد يا ما آفريده ايم؟!)؛ «اَنْتُمْ اَنْشَاتُمْ شَجَرَتَها اَمْ نَحْنُ الْمُنْشِئُونَ». (ما اين آتشى را كه از درختان خارج مى شود وسيله يادآورى همگان و وسيله زندگى براى مسافران، قرار داديم)؛ «نَحْنُ جَعَلْناها تَذْكِرَةً وَ مَتاعاً لِلْمُقْوِيْنَ».(3)
در اين كه منظور از شجره و درخت آتش در اين آيه چيست؟ دو تفسير عمده گفته شده است: نخست اين كه منظور، همان درختان معروف «مَرْخ» و «عَفار» است كه عرب از كوبيدن چوب هاى آن دو بر يكديگر براى ايجاد جرقه آتش استفاده مى كرد و در واقع حكم «كبريت» را داشت كه وسيله آتش افروزى است. دوم اين كه منظور، همه درختان است كه قابليت براى فراهم ساختن هيزم و آتش گيره دارند.(4) در اينكه «تَذْكِرَةً»؛ (يادآورى) در اينجا ناظر به چه امرى است؟ باز در ميان مفسّران گفتگو است، جمعى آن را اشاره به يادآورى آتش دوزخ شمرده اند كه از مشاهده آتش دنيا حاصل مى شود. در اين صورت استدلالى بر مسأله معاد در آيه نهفته نشده است.
ديگر اينكه منظور، تذكّر و يادآورى در مسأله معاد است؛ زيرا كسى كه قدرت دارد آتش سوزان را در دل درختان سبز، ذخيره كند، از بازگرداندن حرارت غريزى به بدن مردگان، عاجز نيست و آن كس كه مى تواند دو شىء متضاد همچون آب و آتش را در كنار هم نگهدارد، به طريق اولى مى تواند دو امر متضاد همچون مرگ و حيات را به طور متناوب، يكى بعد از ديگرى، ايجاد كند يا به تعبير ديگر، كسى كه انرژى هاى مرده نور و حرارت را با اين وضوح، باز مى گرداند چگونه نمى تواند به مردگان انسانى، حياتى نوين ببخشد. البته تفسيرهاى اخير با مجموعه آيات اين سوره كه درصدد پاسخگويى به شبهات منكران معاد است، سازگارتر مى باشد و جمع ميان اين تفاسير نيز ممكن است.(5)