انسان موجود فراموش کاری است که نيازهاى واقعى زندگى روزانه و نيازهاى خيالى و عشق به شهوات، او را به خودفراموشی مبتلا می كند. مهمترين آثار «نماز»، بيدار ساختن انسان و پايان دادن به خودفراموشى است؛ زيرا هنگامى كه ياد خدا به ميان آمد، وضع به كلى دگرگون مى شود، اگر نگاهى به مقدمات نماز و شرايط ديگر آن بيندازيم، بيانگر نقش مهم نماز در تربيت انسان و رساندن او به جوار قرب الهي است.

امام علی(ع) در ارتباط با اهمیت و آثار «نماز» می فرماید: «برنامه نماز را به خوبى مراقبت كنيد و در محافظت آن بكوشيد؛ زيرا نماز بر همه مؤمنان در اوقات مخصوص واجب است، به عنوان فريضه واجب بر مؤمنان مقرّر شده است، آيا پاسخ دوزخيان را در برابر اين سؤال كه چه چيز شما را به دوزخ كشانيد؟ نمى شنويد كه مى گويند: ما از نمازگزاران نبوديم، گناهان را فرو مى ريزد؛ همچون فرو ريختن برگ از درختان و طناب هاى معاصى را از گردن ها مى گشايد، پيامبر(ص) نماز را به چشمه آب گرمى تشبيه فرمود كه بر در خانه انسان باشد و او هر شبانه روز پنج مرتبه خود را در آن شستشو دهد كه بى شكّ چرك در بدنش باقى نخواهد ماند و ...».

نماز شب داراي حكمت هايي است كه بعضي از آنها در روايات آمده است. يكي از آنها اين است كه نماز شب، گره‏ هاي روز را باز مي كند. پيامبر(ص) فرمودند: «اي مردم! هيچ بنده ‏اي نيست جز آنكه ريسماني چند بر [اعضاي] او گره خورده، پس چون ثُلثي از شب گذشت فرشته‏ اي نزد وي مي ‏آيد و مي گويد: برخيز خدا را ياد كن كه صبح نزديك شده، اگر حركت كرده برخيزد و خدا را ياد كند يك گره از گره‏ هايش باز مي شود و اگر به پا خيزد و وضو بگيرد و به نماز بايستد همه گره‏ ها گشوده مي شود تا اينكه با چشمي شاد و روشن وارد صبح شود».

بهترین وسیله تقرب و محبوبیت بندگان به پروردگار، نماز است. امام صادق(ع) درباره عظمت نماز فرمودند: «سخن انبيا در قرآن اين است که حضرت مسيح(ع) مي گويد: خدا مرا به نماز توصيه كرد». امام صادق(ع) اين سخن را در جواب يكي از اصحابشان فرمودند و ادامه دادند: بهترين وسيله تقرب به پروردگار پس از معرفت خدا چيزي بالاتر از نماز نيست. معرفت جزء اصول اعتقادات است و بر اساس آن تقرب به وسيله نماز ممكن است.

حضرت سيدالشهدا(ع) فرمود: «إنّى أُحبّ الصلاة»؛ (نماز محبوب من است) نفرمود من نماز می خوانم؛ يعني، آن باطن و حقيقت نماز محبوب من است و آنرا مشاهده و لمس می کنم. برای درک بهتر این مطلب می توان به سخن خداوند در سوره «تکاثر» مراجعه کرد که فرمود: «اگر علم اليقين داشته باشيد آتش قيامت را مي ‏بينيد» معلوم مي شود هر چیزی باطنی دارد؛ باطن نماز و روزه، بهشت است، رضایت خداوند است و ... این حالت (علم الیقین) نیز دور از دسترس نیست، چراکه در مورد برخی اصحاب معصومین(ع) نقل شده که به این مقام رسیده اند.

از آيه 14 سوره طه بر مي آيد كه هدف اصلي از احياي نماز در قرآن، زنده نگه داشتن ياد خداست كه باعث مي شود هر امر باطلي به فراموشي ‏سپرده شود.

هر عبادتي باطني مثالي دارد و باطني عقلي. باطن مثالي در برزخ مشاهده مي شود. در روايت است: وقتي بنده مؤمن از دنيا رفت، شش صورت نوراني همراهش وارد قبر مي شوند كه او را از شش جهت از آسيبها حفظ مي كنند، آن كه طرف راست بنده مؤمن است، نماز است. آن كه طرف چپ او قرار گرفته زكات است. آن كه روبرويش ايستاده روزه است. آن كه پشت سر او است حج و عمره و آن نوري كه پايين پاي اوست نيكي هايي است كه به برادران مؤمن روا داشته و آن كه بالاي سر مؤمن ايستاده و از همه نوراني ‏تر است؟ ولايت خاندان پيغمبر(ص) است.

نماز خواندن بر اعمال آینده و گذشته انسان اثر دارد. رسول خدا(ص) فرموده ‏اند: «وقت هر نمازي كه فرا مي رسد فرشته‏ اي به مردم مي گويد: اي مردم، برخيزيد آن آتش هايي كه پشت سر خود روشن كرده ‏ايد با نماز خاموش كنيد». بسياري از كارهاي ما به صورت آتشي بر دوش ما انباشته شده است؛ اما احساس نمي ‏كنيم. نماز، هم آتش هاي گذشته را خاموش مي كند و هم نمي گذارد انسان بعدها گرفتار آتش شود. این خاصیت نماز است که هم جلوی بديها را مي گيرد و هم بدي هاي گذشته را از بين مي برد: «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهي‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ».

نماز خواندن موجب نزول برکات الهی مي شود؛ از امام صادق(ع) نقل شده كه اگر خداوند سبحان بخواهد بركتي به انسان مرحمت كند، آن را در بهترين حال به انسان عطا مي فرمايد و بهترين حالت در محراب بودن و در جنگ با دشمن دروني است. به عنوان مثال، خداي سبحان اگر به زكريا(ع)، يحيي(ع) را مرحمت كرده در حال عبادت اين بشارت به او داده شده است.

قرآن، نماز و نمازگزار را به خوبي معرفي كرده است؛ به بیان قرآن نمازگزار كسي است كه مسائل مالي بر عهده او نيست، طمع و آز در درون او نيست، از رذايل محفوظ است، صاحب بسياري از فضايل است و ... آری نمازي مقبول است كه روح انسان را تطهير كند و در این صورت است که علاوه بر اقبال الهي و بهشت خداوند، دلهاي ديگران را متوجه شما مي كند و شما محبوب ديگران مي ‏شويد. در روایت است که اگر انسان بخواهد مؤمنان مشكل او را حل كنند و یا براي او دعا و طلب آمرزش كنند، بايد قلب خودش را مخصوصاً در حال نماز متوجه خداوند سازد.