ایشان در این خطبه می فرماید: «نه اوامر من که سبب خشنودی است شما را راضی می کند و نه آنچه باعث خشم من است بر ترک آن اتفاق می کنید». در واقع بیانات امام(ع) تأكيد مي كند که شما همواره در وادی تفرقه و تشتّت گام برمی دارید و چیزی سبب وحدت شما نمی شود. نه گوش به اوامر من مى دهيد و نه توجّهى به نواهى من داريد و در هیچ چیز اجتماع نمی کنید، چه موافق میلتان باشد، چه مخالف آن.

امام علي(ع) در خطبه 180 «نهج البلاغه» ميان اصحاب نافرمانش و اصحاب «معاويه» مقايسه كرده مى فرمايد: «آيا شگفت آور نيست كه معاويه، جفاكاران اوباش را دعوت مى كند و آنها بدون انتظارِ بخشش، متابعتش مى كنند؛ ولى من شما را كه بازماندگان اسلام و بقاياى انسان هاى با ارزشيد دعوت مى كنم و عطايايى به شما مى بخشم با اين حال، از گِرد من پراكنده مى شويد و راه مخالفت با من را پيش مى گيريد؟!». تفاوت دو اصحاب اين بود كه: معاويه سران قبايل را تطميع مي كرد و آنها افراد قبيله را با خود همراه مي كردند اما امام(ع) با همه به عدالت رفتار مي كرد.

امام علي(ع) در نامه اي به فرمانده لشكر خود به نام «معقل بن قيس» ده دستور جنگى در مورد اعزام نيروها به ميدان نبرد و چگونگى مقابله با دشمن، صادر نموده است؛ از جمله اینکه: «جز با كسى كه با تو بجنگد پيكار مكن، صبح و عصر كه هوا خنك است، لشكر را به حركت درآور و در ابتداى شب حركت مكن چرا كه خداوند شب را وسيله آرامش قرار داده، و هنگام ملاقات دشمن، در قلب سپاه قرار گير و ...».

به تجربه تاریخ ثابت شده افرادی که از پذیرش حق، سرباز زدند، سرانجام با خوارى و ذلّت، باطل را پذيرا شدند و نمونه روشن آن، مردم عراق در عصر امام علي(ع) بودند كه رهبري پيشواي عادلي همچون امام علي(ع) را نپذيرفتند و هر روز با بهانه اى از اطاعت او سرباز زدند لذا بعد از مدتی حاکمان بی رحمی مانند حجّاج بر آنها مسلط شدند که به گفته مورخان تعداد کسانی كه به وسیله شكنجه هاى دژخيمان او كشته شدند، 120 هزار نفر بود.

امام علي(ع) در خطبه 166 «نهج البلاغه»، به بیان سرنوشت گروهی از پیروان خود می پردازد که در حمایت از «حقّ» سستی کردند و به علت همین سستی، دشمنان سالها بر آنها مسلط شدند و سرنوشتی همچون بنی اسرائیل پیدا کردند که بر اثر لجاجت، در بیابان «تیه» سرگردان شدند. سپس امام(ع) در ادامه این سخن، راه نجات را به روی اصحابش می گشاید و می فرماید: «بدانید، اگر از پیشوا و رهبر خود پیروی کنید شما را به همان راهی می برد که رسول خدا(ص) از آن راه رفت، و از رنجها آسوده خواهید شد و بار سنگین مشکلات را از گردن خود برمی دارید».

امام علي(ع) در خطبه 180 «نهج البلاغه»، براي سرزنش اصحاب نافرمانش می فرماید: «اى گروهى كه هرگاه فرمان دادم اطاعت نكرديد و هر زمان دعوتتان نمودم اجابت ننموديد؛ هر وقت به شما مهلت داده شود، در بيهودگى فرو مى رويد، و اگر با شما بجنگند ضعف نشان مى دهيد؛ هرگاه مردم، اطرافِ پيشوايى گرد آيند طعنه مى زنيد و اگر شما را براى حل مشكلى بياورند عقب نشينى مى كنيد، دشمنتان بى پدر باد! منتظر چه نشسته ايد؟! ... شما مردم عجيبى هستيد! آيا دينى نداريد كه شما را گرد آورد؟ و يا غيرتى كه به سوى دشمن بسيج كند؟!».

امام علی(ع) در پاسخ به سخنان زشت مردم عراق درباره خودش مى فرمايد: «به من خبر رسيده [بعضى از شما] مى گوييد: على خلاف مى گويد. خدا شما را بكشد! به چه كسى دروغ بسته ام؟ آيا به خداوند؟ حال آن كه نخستين مؤمن به او بوده ام يا به پيامبرش؟» امام(ع) در جاي ديگر مي فرمايد: «مادر آن گوينده به عزايش بنشيند، اگر آنها ظرفيت مى داشتند، اينها پيمانه اى بود [از علوم و دانشها و معارف والا] كه رايگان در اختيارشان قرار مى گرفت و به زودى خبر آن را خواهيد دانست!».

امام علی(ع) در ستایش یاران صالح خود می فرماید: «شما ياوران حق، و برادران دينى، و سپرهاى روز جنگ هستيد». در واقع امام(ع) نيكان را تشويق می کند، تا در کار خود دلگرم شوند. سپس می فرماید: «با كمك شما كسانى را كه به حق پشت مى كنند، مى كوبم و با يارى شما به اطاعت روى آورندگان به حق، اميدوارم». پس آنگاه مى فرمايد: «مرا با خيرخواهى خالى از هرگونه شک يارى كنيد، به خدا سوگند من نسبت به مردم، از خودشان سزاوارترم».

در پی هجوم غارتگران لشگر معاویه به مناطق مرزی، امام علی(ع) در جمع مردم، آنان را به جهاد فراخواند، اما آنان دعوت امام را لبیک نگفتند، امام به آنان فرمود: «شما را چه مى شود؟ گروهى عرض كردند: اگر تو حركت كنى ما در ركابت خواهيم بود». حضرت برآشفت و فرمود: «آیا سزاوار است من براى مقابله با گروهى غارتگر، لشكر، شهر و بيت المال را رها سازم، من همچون محور سنگ آسياب بايد در محل خود بمانم». سپس مى فرمايد: «بخدا سوگند! اين پيشنهادِ نادرستى است كه من خود براى خاموش كردن آتش هر فتنه اى مركز حكومت را خالى كنم».

امام در نامه 11 «نهج البلاغه»، هفت فرمان مهمّ جنگى براى آرايش صحيح لشكر و پيروزى بر دشمن صادر نمودند: «لشكرگاه را جلوى تپه ها يا دامنه كوه ها يا كنار نهرها قرار دهند، پيكار با دشمن از يك سو يا دو سو باشد، ديدبان هايى بر قلّه كوه ها و روى تپه ها و بلندى ها باشند تا دشمن از محل خطر يا مورد اطمينان حمله نكند، مقدمه لشكر چشم هاى لشكر و چشم هاى مقدّمه، نيروى اطلاعاتى لشكرند، از پراكندگى و تفرقه بپرهيزند، و هنگام توقف و كوچ، همه با هم پياده شوند و كوچ كنند، و هنگام شب، نيزه داران به صورت دايره اى در اطراف لشكر باشند، و خوابشان بسيار سبك و كوتاه باشد».