پاسخ اجمالی:
دیدن ثواب همه اعمال یک قاعده کلی نیست بلکه انسان ثواب اعمالی را خواهد دید که مشمول احباط نشده باشند؛ آیات احباط گستره اعمال مشمول ثواب را محدود می کنند.
وقتی اعمال گذشته توسط خود انسان نابود شده باشند، تعلق نگرفتن ثواب برای آنها خلاف عدل نیست؛(خود کرده را تدبیر نیست).
پاسخ تفصیلی:
گفته مى شود که: «شرط قبولى اعمال موافات بر ایمان است». همچنین گفته می شود: «بعضی از اعمال مثل «منّت» بعد از احسان و «حسادت» تمام حسنات را از بین می برند»! یعنی اگر شخصى کارهاى نیک بسیاری را انجام دهد ولى در دقایق و لحظات حسّاس پایانى بى ایمان از جهان رخت بربندد، یا اینکه عمل خاصی را مرتکب شود، تمام اعمال نیکش از بین مى رود و در آخرت هیچ سودى براى او نخواهد داشت! آیا نابودى اعمال نیک فراوان، با یک گناه و لغزش، عادلانه است؟! مگر خداوند در آیه 7 سوره زلزله نفرموده است که: «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ»؟! آیا نباید انسان به پاداش تک تک خیرهای که در دنیا انجام داده است برسد؟! آیا بر این اساس بین این آیه شریفه و آیاتی که صراحت بر نابودی اعمال دارد، ساز گاری وجود دارد؟!
برای پاسخ به سوال فوق باید به نکات ذیل توجه کنیم:
1. دیدن ثواب همه اعمال یک قاعده کلی نیست؛ یعنی انسان ثواب همه اعمال را نخواهد دید، بلکه انسان ثواب اعمالی را خواهد دید که مشمول احباط نشده باشند. آیت الله مکارم در این باره می فرمایند: «هر قانونی ممکن است استثناهایى داشته باشد و مورد تخصیص قرار گیرد، آیات عفو و توبه و احباط و تکفیر در حقیقت به منزله استثناء و تخصیص عمومیت این آیه هستند».(1) به عبارت دیگر آیات احباط بر آیه «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ» حکومت دارند و گستره اعمال مشمول ثواب را محدود می کنند.
2. خود کرده را تدبیر نیست: وقتی اعمال گذشته توسط خود انسان و با ارتکاب اعمالی حبط آور نابود شده باشند، تعلق نگرفتن ثواب برای آنها خلاف عدل نیست. در حقیقت این خود انسان است که از داشته های خود مراقبت نکرده و درعین نیاز و عامدانه کوزه آب گوارایش را بر زمین زده است!
توضیح اینکه: بعضی از اعمال انسان مثل ارتداد، اثر وضعی و طبیعی خاص خود را دارند که سوزاننده خرمن فراهم آمده از دیگر اعمال می باشند و به محض بروز از انسان، اعمال قبلی را نابود می کنند؛ مثل اینکه انسان به دست خویش اموال خود را که به زحمت به دست آورده آتش زند! یا اینکه چاهی را برای نیل به آب آن حفر کند و بدون نوشیدن از آب آن دوباره آن را پر کند! چنین اعمالی تمام زحمات او را هدر می دهند و باعث هلاک نفس و شقاوت او می شوند. این شخص مصداق مثلی هست که می گوید: «خود کرده را تدبیر نیست».
نمونه اعمال حبط آور:
کفر: خداوند متعال در آیات 7-9 سوره محمد(صلى الله علیه و آله) می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ وَ الَّذینَ کَفَرُوا فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ * ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُم»؛ (اى اهل ایمان، شما اگر خدا را یارى کنید (یعنى دین و پیغمبر خدا را) خدا هم شما را یارى کند و ثابت قدم گرداند. و آنان که کافر شدند، نابود و هلاک شوند و خدا اعمالشان را ضایع و باطل سازد * این (هلاک کفار) بدان سبب است که آنها از قرآنى که خدا نازل فرمود کراهت و اعراض داشتند پس خدا اعمالشان را محو و نابود فرمود).
شرک: خداوند در آیه 88 سوره انعام درباره یهود بنی اسرائیل می فرماید: «وَلَوْ أَشْرَکُوا لَحَبِطَ عَنْهُم مَّا کَانُوا یَعْمَلُونَ»؛ (هرگاه مشرک شوند اعمالى را که انجام دهند از بین مى رود).
تکذیب آیات الهی: در آیه 147 سوره اعراف چنبن می خوانیم: «وَالَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَلِقاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمالُهُم»؛ (کسانى که آیات ما و روز قیامت را انکار کردند اعمالشان بر باد مى‌رود).
منّت: قرآن مجید درباره از بین رفتن ثواب صدقات به وسیله منّت و آزار بعدى در آیه 264 سوره بقره با صراحت مى گوید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذى»؛ (اى کسانى که ایمان آورده‌اید! صدقات خود را با منت گذاردن و آزار باطل نسازید).
بی ادبی در برابر پیامبر اسلام: در سوره حجرات آیه 2 چنین آمده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تَشْعُرُونَ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده‌اید! صداى خود را از صداى پیامبر بالاتر نبرید و در برابر او بلند سخن مگویید [و او را بلند صدا نزنید] آن گونه که بعضى از شما در برابر بعضى بلند صدا مى کنند مبادا اعمال شما نابود گردد در حالى که نمى دانید).
درباره عجب و خود بزرگ بینى بعد از عمل نیز در روایات آمده است: «الْعُجْبُ یأکل الْحَسَنَاتِ کما تأکل النَّارُ الْحَطَبَ»؛ (عجب حسنات انسان را از بین مى برد همان گونه که آتش هیزم را).
در مورد حسد نیز شبیه همین تعبیر آمده است؛ از جمله در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه و آله) مى خوانیم: «إیاکم وَ الْحَسَدُ فَإِنَّ الْحَسَدَ یأکل الْحَسَنَاتِ کما تأکل النَّارُ الْحَطَبَ».
از بعضى از روایات نیز استفاده مى‌شود که جسور بودن و بى باکى در برابر گناه نیز از عوامل حبط اعمال است.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.