آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

وصف «شديد العقاب» در مورد خدا به اين معنی نيست كه عقاب او زائد بر مقتضى عدالت باشد؛ بلكه به اين معناست كه مجازات او هم در دنيا و آخرت و هم در جسم و جان است و كسي از مجرمان از آن در امان نيست. اين وصف، هشدارى است به آنها كه عصيان خدا را جدّى نمى گيرند و مرتكب هر گناهى مي شوند و به عواقب آن نمى انديشند و به لطف خدا مغرور مى شوند.

واژه «عِقاب» از ماده «عَقِب» (بر وزن خَشِن) به معني پاشنه پا گرفته شده، سپس به آخر هر چيزى اطلاق شده است؛ ولى در «مقاييس اللّغه» براى «عَقِب» دو معني ذكر شده: نخست قرار گرفتن چيزى در دنبال ديگرى و دوم بلندى و شدّت و صعوبت و لذا «عَقَبَة» به معنى گردنه است. به مجازات هاى اعمال از اين نظر «عقاب» گفته اند كه عذابى است كه در عقبِ ارتكابِ اعمالِ بد، دامان انسان را مى گيرد. همچنین فرزندان و نوه ها را «اَعْقاب» مى گويند؛ چون بعد از پدر و جدّ قرار دارند و پرنده مخصوص را «عُقاب» مى نامند؛ چرا كه به سرعت به دنبال صيد خود مى رود.
به هر حال وصف «شديد العقاب» در مورد خداوند هرگز به اين معنی نيست كه عقاب و مجازاتش زائد بر مقتضى اصول عدالت است؛ بلكه از اين نظر است كه مجازات او هم در دنيا، هم در آخرت، هم در جسم و هم در جان است؛ هيچ كس از مجرمان از آن در امان نيست و هيچ قدرتى ياراى مبارزه با آن را ندارد.

گاه در يك لحظه، شهرِ آلوده و ننگينى را زير و رو مى كند و بارانى از سنگ بر تبهكاران مى بارد. گاه به امواج نيل دستور مى دهد قدرت هاى فرعونى و لشكريان زورمندش را در يك زمان كوتاه درهم بكوبند و طعمه ماهيان دريا كنند. گاه به تندباد دستور مى دهد انسان هاى نيرومندِ گنهكار و خانه ها و قصرهاى آنان را همچون پر كاه به آسمان بَرَد و به نقطه هاى دور دست پرتاب كند. گاه به پرندگان كوچكى فرمان مى دهد كه با سنگريزه هاى «سِجّيل» سپاه فيل را در هم بكوبند و از پيشروى به سوى خانه كعبه باز دارند و آنها را مانند «عَصْفٍ مَّأْكُولٍ»؛ (كاه جويده شده!) به روى زمين بريزند. بالاخره گاه دستور مى دهد: سيلاب از آسمان فرو بارد و چشمه هاى خروشان از زمين بجوشد و در مدتى كوتاه طوفانى عظيم و سيلابى بزرگ، سراسر زمين را فرا گيرد و جز كشتىِ نجات پاكان و نيكان، چيزى سالم بر صفحه زمين باقى نماند!
آرى خداوند به موقع خود «شديدُ العِقاب» است و اين وصف، هشدارى است به همه آنها كه عصيان پروردگار را جدّى نمى گيرند و هر گناهى را به سادگى انجام مى دهند و به عواقب آن نمى انديشند و به لطف و كرم خداوند مغرور مى شوند. آرى او «اَرْحَمُ الرّاحِمين» است امّا در جاى عفو و رحمت در حالى كه «اَشَدُّ الْمُعاقِبين» است در جاى مجازات و نقمت!(1)