امام علي(ع) در خطبه 160 «نهج البلاغه»، برای بیدار ساختن دنیاپرستان، نسخه های عملی بسیار مفیدی از زندگی پیامبر(ص) ارائه می دهد و می فرماید: «برای تو [ای دلباخته دنیا] کافی است که روش رسول خدا(ص) را سرمشق خود قرار دهی و راهنمای خود در نکوهش دنیا و عیوب آن بشماری، با اینکه پیامبر(ص) توان و قدرت دستیابی به متاع دنیا را داشت؛ ولی خود به چنین زندگی ای مایل نبود؛ بنابراین شایسته است از آن پیشوای بزرگ پیروی کرد و زندگی خویش را با زندگی او پیوند داد».

ایشان می فرماید: «آگاه باشيد دنيا به آخر رسيده و پايان يافتن خود را اعلام كرده [یعنی بسيار كوتاه و زودگذر است] و زيبايى هايش به سرعت دور مى شود. او ساكنان خود را به سوى مرگ و فنا مى راند. از دنيا چيزى باقى نمانده مگر به اندازه ته مانده ظرف آبى كه به اندازه اى كم است كه اگر تشنه اى آنرا بنوشد عطش او فرو نمى نشيند. حال كه وضع دنيا چنين است، نكند آرزوها بر شما چيره شود و بپندارید عمرتان طولانی است [سعى كنيد از فرصتى كه داريد براى اندوختن زاد و توشه آخرت بهره بگيريد]».

امام علی(ع) با سرزنش هایی توام با استدلال خطاب به دنیاپرستان می فرماید: «هرگز محروم شدن از مقدار زيادى از آخرت، شما را غمگين نمى كند، اما از دست رفتن مقدار ناچيزى از متاع دنيا شما را پريشان می سازد، گويى اين جا سراى اقامت هميشگى شماست و متاع دنيا هميشه براى شما باقى مى ماند». اين تفاوت، از دو چيز سرچشمه مى گيرد: يا ايمانها نسبت به آخرت ضعيف است و آن را حلواى نسيه مى دانند، و يا على رغم ايمان به آخرت، آن قدر هوا و هوسها بر آنها چيره شده كه جز لذّات زودگذر و گاه موهوم و خيالى را نمى بينند.

امام علی(ع) درباره نهى انسان ها از «بخل» در هنگامی که از کنار مزبله ای عبور می کردند، فرمودند كه: «اين همان چيزي است كه بخيلان به آن بخل مى ورزيدند». انسان وقتي به پايان مواهب دنیا بنگرد درباره آغاز آن تجديدنظر خواهد كرد و باور مى كند كه زندگی در شهوات اشتباه است. البته مقصود از این سخن، بازداشتن انسان از دنياپرستى و آلوده شدن به انواع محرمات است و گرنه تحصيل مال و ثروت به اندازه اى كه انسان زندگی آبرومندانه ای داشته باشد مورد تاکید اسلام است.

انگيزه های سخن چينی پيوند ناگسستنی با بسياري از رذائل اخلاقی دارد؛ مانند: 1- «حسد»؛ آری حسود نمی تواند آرامش زندگی ديگران را تحمل کند. 2- «دنيا پرستی»؛ زیرا شخص دنيا پرست می خواهد با ایجاد اختلاف، کسب و کار ديگران را به رکود بکشاند، تا زمینه بهره برداری خودش را فراهم نماید. 3- «نفاق»؛ امام صادق(ع) مى فرمایند: «يكى از نشانه هاى نفاق، اصرار بر سخن چينى است». 4- «انتقام جويی». 5- «دروغ گویی»؛ پيامبر(ص) در حديثی سخن چینی را از نشانه های انسان دروغ گو دانسته است. و ... .

غضب و خشم از عوامل مختلفی سرچشمه مى گیرد، مانند: 1- قضاوت عجولانه. 2- کمی ظرفیت: افرادی که داراى روح بزرگ و فكری باز هستند، قدرت تحمل بالایی دارند. 3- تكبر و خود برتر بينى. 4- افراد حسود و كينه توز، مواد اصلى كينه توزى را در درون دل نهفته اند، و دقيقاً همچون مخزن باروتى اند كه با نزديك شدن به جرقه كوچكى شعله ور مى گردد، و آتش خشم از تمام وجودشان ظاهر مى شود. 5- حرص و دنیا پرستی: از عوامل غضب می باشد. حضرت عیسی(ع) شدت حرص بر فزونى مال و مقام را از عوامل غضب می داند.

معاویه برای توجیه کارهایش، افراد دنیاپرستی همچون سمره بن جندب که عنوان صحابی را یدک می کشیدند، به استخدام خود در آورد تا به نفع او حدیث جعل کنند. سمره همان کسی است که به بهانه رسیدگی به درخت نخلی که در خانه یکی از مسلمانان داشت، آنقدر او را آزرد که حدیث «لا ضرر» از پیامبر(ص) صادر شد. او چهارصدهزار درهم از معاویه گرفت تا حدیثی جعل کند و آیه 207 سوره بقره را که درباره امام علی(ع) بود، در حق ابن ملجم جا بزند. معاویه او را والی بصره قرار داد و شیعیان و محبان اهل بیت(ع) را بسیار آزرد و کشت.

خدا در سوره «نحل» اشاره به گروهی می کند که به خاطر دنیاپرستی، مرتد شدند. حبّ دنيا و ثروت و جاه و مقام و دیگر شهوات مانند طوفانى است که به جان انسان مى افتد و تعادل عقلش را بر هم مى زند. امام باقر(ع) دنیاپرست را همچون کرم ابریشمی می داند که با حرص دنیا پیله ای را بیشتر و بیشتر بر خود مى تند، زندانى تر مى شود تا از غم و اندوه بميرد. امام علی(ع) دنیا را فریبنده و زیان رسان و گذرا معرفی می کند و در نصیحتی می فرماید: «حبّ دنيا، چشم را كور و گوش را كر و زبان را لال و گردن ها را به زير مى آورد».

امام علی(ع) حب دنیا را سرچشمه بسیاری از گناهان دانسته و از طرق مختلفى به نكوهش دنيا مى پردازد. به عنوان مثال گاه از بى وفايى و ناپايدارى دنيا مى گويد كه چگونه همه را به خود مشغول مى كند، و یا از دگرگونى سريع آن سخن مى گويد كه در يك شَب پيروزيها به شكست مى انجامد و گاه با ترسیم حالات انسان در آستانه مرگ، از قبرهاى تنگ و تاريك، و از تنهايى انسان سخن می گوید که البته همه اين مباحث را در سايه قرآن طرح مى كند، و همین بر نورانيت و جاذبه كلام امام(ع) افزوده و آن را تأثيرگذارتر مى گرداند.

امام علی(ع) با اشاره به عیوب دنیا، انسان را از دلبستگی به آن برحذر داشته و می فرماید: «دنيا منزلگاهی برای كوچ كردن است و جاى اقامت نيست». همچنین می فرماید: «دنيا سرايى است که حلالش با حرام و شرينى اش با تلخى به هم آميخته شده و ...، و خدا آن را مخصوص اوليائش نساخته». در واقع اگر متاع دنيا ارزشمند بود خداوند آن را به دوستانش اختصاص مى داد. سپس توصیه مى فرمايد: «پس آنچه خداوند بر شما واجب كرده را جزءِ خواسته هاى اصلی خود قرار دهيد و پيش از دعوت به مرگ آماده شويد».