آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

غضب و خشم از عوامل مختلفی سرچشمه مى گیرد، مانند: 1- قضاوت عجولانه. 2- کمی ظرفیت: افرادی که داراى روح بزرگ و فكری باز هستند، قدرت تحمل بالایی دارند. 3- تكبر و خود برتر بينى. 4- افراد حسود و كينه توز، مواد اصلى كينه توزى را در درون دل نهفته اند، و دقيقاً همچون مخزن باروتى اند كه با نزديك شدن به جرقه كوچكى شعله ور مى گردد، و آتش خشم از تمام وجودشان ظاهر مى شود. 5- حرص و دنیا پرستی: از عوامل غضب می باشد. حضرت عیسی(ع) شدت حرص بر فزونى مال و مقام را از عوامل غضب می داند.

غضب و خشم پديده روحى پيچيده اى است كه از عوامل و انگيزه هاى مختلف سرچشمه مى گيرد و شناخت اين عوامل يكى از مهمترين اسباب کنترل تند خويى و غضب است، از جمله عوامل و اسباب زير را مى توان نام برد كه هر يك سهم مهمى در بروز اين پديده خطرناك روحى دارد از جمله:
1ـ قضاوت هاى عجولانه: در زندگى فردى و اجتماعى همه روز اخبار ناراحت كننده اى به انسان مى رسد، اگر فوراً به قضاوت بنشيند، آتش خشم در دل او شعله ور مى شود، و گاه دست به كارهاى زشت و خطرناكى مى زند، و چه بسا بعد از تحقيق و تحمل مى بيند اصل خبر نادرست يا حداقل ناقص بوده كه اگر تحقيق مى كرد، هرگز خشمگين نمى شد. آرى اين قضاوت هاى عجولانه است كه در طول تاريخ عامل عصبانيت ها و عواقب تلخ و دردناك شده است. اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديثى مى فرمايد: «مِنْ طَبَائِعِ الْجُهَّالِ التَّسَرُّعُ إِلَى الْغَضَبِ فِي كُلِّ حَال‏»(1)؛ (از خصوصیات جاهلان اين است كه در هر حال به سرعت خشمگین می شوند [چرا كه گرفتار قضاوت هاى عجولانه مى شوند]).
2ـ كمى ظرفيت: افرادى كه داراى روح بزرگ، و فكر گسترده هستند، حوادث تلخ را در درون جان خود، تحمل مى كنند و نگه مى دارند، ولى افراد كم ظرفيت، در مواجهه با كوچک ترین ناملائمات بر مى آشوبند، و گاه به زمين و زمان بد مى گويند. حديث بالا كه سرعت غضب را از خوى جهّال شمرده بود اشاره اى به اين حقيقت نيز مى تواند داشته باشد.
3ـ تكبر و خود برتر بينى: افراد متكبر افرادى پر توقع اند و هميشه مايل هستند كه ديگران حريم آنها را حفظ كنند، مقدم آنها را گرامى دارند و امتيازات خاصى براى آنها قائل شوند، اما هنگامى كه اين عكس العمل ها را از مردم نمى بينند به سرعت عصبانى و خشمگين مى شوند، در حالى كه ريشه اصلى بدبختى در وجود خود آنها است و دوستان و اطرافيان مردم گناهى ندارند. در حديثى از حضرت مسيح(عليه السلام) نقل شده كه ضمن شرح اسباب غضب يكى از عوامل آن را تكبر و عجب و خودبينى بر می شمرد.(2) در حديث ديگرى از همان حضرت آمده است كه حواريون به او گفتند اى آموزنده نيكى ها به ما بگو از همه خطرناك تر چيست؟ فرمود: غضب خداوند است، عرض كردند: با چه وسيله اى از غضب خداوند در امان باشيم، فرمود: غضب نكنيد. عرض كردند سرچشمه غضب چيست؟ فرمود: «اَلْكِبْرُ و التَّجَبُّرُ وَ مَحْقَرَةُ النّاسِ»(3)؛ (تكبر و خود بزرگ بينى و مردم را كوچك شمردن).
4ـ حسد و كينه توزى: افراد حسود و كينه توز، مواد اصلى كينه توزى را در درون دل نهفته اند، و دقيقاً همچون مخزن باروتى است كه با نزديك شدن به جرقه كوچكى شعله ور مى گردد، و آتش خشم از تمام وجودشان ظاهر مى شود. از اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديثى مى فرمایند: «اَلْحِقْدُ مَثارُ الْغَضَبِ»(4)؛ (كينه توزى سبب خشم است).
5ـ حرص و دنياپرستى: افرادى كه عشق و دلباختگى به دنيا وجودشان را پر كرده و حرص و آز در درون جانشان لانه گزيده، كمترين مزاحمت به منافع خويش را تحمل نمى كنند، و به سرعت بر مى آشوبند. و از آنجا كه زندگى اجتماعى خالى از مزاحمت هاى پى در پى نيست، بلكه مى توان گفت مزاحمت هاى جزئى همه روزه وجود دارد، اين گونه افراد غالباً خشمگين و عصبانى هستند و اگر نتوانند، خشم خود را بر سر اين و آن بريزند، درون جانشان را همچون خوره مى خورد. در ادامه حديثى كه از حضرت مسيح(عليه السلام) در بالا اشاره كرديم نيز اشاره به اين عامل شده و مى فرمايد: «وَ شِدَّةُ الْحِرْصِ عَلى فُضُولِ الْمالِ وَ الْجاهِ»؛ (شدت حرص بر فزونى مال و مقام).(5)