آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره نهى انسان ها از «بخل» در هنگامی که از کنار مزبله ای عبور می کردند، فرمودند كه: «اين همان چيزي است كه بخيلان به آن بخل مى ورزيدند». انسان وقتي به پايان مواهب دنیا بنگرد درباره آغاز آن تجديدنظر خواهد كرد و باور مى كند كه زندگی در شهوات اشتباه است. البته مقصود از این سخن، بازداشتن انسان از دنياپرستى و آلوده شدن به انواع محرمات است و گرنه تحصيل مال و ثروت به اندازه اى كه انسان زندگی آبرومندانه ای داشته باشد مورد تاکید اسلام است.

امام علي(عليه السلام) در حکمت 195 «نهج البلاغه» براى نهى انسان ها از «بخل» و هنگامی که از کنار مزبله ای عبور می کردند، فرمودند: (اين همان است كه بخيلان به آن بخل مى ورزيدند)؛ «وَ قَدْ مَرَّ بِقَذَرٍ عَلَى مَزْبَلَةٍ هَذَا مَا بَخِلَ بِهِ الْبَاخِلُونَ». همچنین امام(عليه السلام) در روايت ديگرى پس از مشاهده مزبله می فرمایند: (اين همان چيزى است كه ديروز شما بر سر تصاحب آن با هم رقابت داشتيد)؛ «وَ رُوِيَ فِي خَبَرٍ آخَرَ أَنَّهُ قَالَ هَذَا مَا كُنْتُمْ تَتَنَافَسُونَ فِيهِ بِالاَمْسِ».
انسان اگر به پايان امور بنگرد درباره آغاز آن تجديد نظر خواهد كرد؛ هنگامى كه ببيند لذيذترين و پاكيزه ترين غذاها بعد از وارد شدن در بدن و جذب موادى از آن، تفاله آن به شكل گنديده اى در مى آيد باور مى كند كه آنچه را به آن بخل ورزيده بود اشتباه بود. و نيز هنگامى كه انسان از كنار قبرستانى عبور كند كه گاه هنوز بوى تعفن بعضى از اجساد از آن به مشام مى رسد و ببيند پايان كار كجاست، يقين پيدا مى كند كه در زندگى مادى خود و روى آوردن به شهوات چقدر گرفتار خطا و اشتباه بوده است.
مرحوم شوشترى شعر فارسى جالبى در اين زمينه نقل كرده مى گويد:
عارفى روزيى به راهى مى گذشت *** واله و سرمست چون مى خوارگان
ديد گورستان و مبرز(1) روبرو *** اينْش نعمت اينْش نعمت خوارگان
ابن ابى الحديد در «شرح نهج البلاغه» خود حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به اين مضمون نقل كرده كه به «ضحاك بن سفيان كلابى» فرمود: «أَلَسْتَ تُؤتي بِطَعامِكَ وَ قَدْ قَزَحَ وَ مَلَحَ ثُمَّ تَشْرِب عَلَيْهِ اللَّبَنَ وَ الْمَاءَ»؛ (آيا غذاى خود را جالب و گوارا نمى خورى؟ سپس روى آن شير يا آب مى نوشى) عرض كرد: آرى. پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: عاقبت آن به كجا مى رسد؟ او مؤدبانه در جواب گفت: اى رسول خدا! همان گونه كه مى دانى. حضرت فرمود: «إنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ ضَرَبَ مَثَلَ الدُّنْيا بِما يَصيرُ إلَيْهِ طَعامُ ابْنِ آدَمَ»؛ (خداوند دنيا را به آنچه غذاى انسان سرانجام به آن منتهى مى شود تشبيه كرده است). سپس مى افزايد: بعضى از مفسران آيه شريفه «فَلْيَنْظُرِ الاِنسَانُ إِلَى طَعَامِهِ»(2) را اشاره به اين موضوع دانسته اند.(3)
اولياء الله براى تشريح حقارت دنيا از انواع بيانات و تعبيرات استفاده كرده اند. مرحوم علامه مجلسى در «بحارالانوار» در حديثى از امام صادق(عليه السلام) نقل مى كند كه به يكى از ياران خود به نام «حفص بن غياث» فرمود: «مَا مَنْزِلَةُ الدُّنْيَا مِنْ نَفْسِي إِلَّا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ إِذَا اضْطُرِرْتُ إِلَيْهَا أَكَلْتُ مِنْهَا»؛ (دنيا در نزد من به منزله ميتة است كه هنگامى كه مضطر شوم از آن بهره مى گيرم). سپس افزود: «يا حَفْصَ! إنَّ اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالى عَلِمَ مَا الْعِبادُ عامِلُونَ وَ إلى ما هُمْ صائِرُونَ فَحَلِمَ عَنْهُمْ عَنْدَ أعْمالِهِمُ السَّيئَةِ ... ثُمَّ تَلا قَوْلُهُ: «تِلْكَ الدَّارُ الآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوّاً فِى الاَرْضِ وَ لَا فَسَاداً وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ» وَ جَعَلَ يَبْكي وَ يَقُولُ: ذَهَبَ وَ اللهِ الاَمانِىُّ عِنْدَ هذِهِ الآيَةِ»(4)؛ (خداوند تبارك و تعالى مى داند بندگان چه اعمالى انجام مى دهند و پايان كارشان به كجا مى رسد؛ اما هنگامى كه گناهى انجام مى دهند حلم مى كند [و فوراً آنها را مجازات نمى نمايد] سپس آيه شريفه 83 سوره «قصص» را تلاوت فرمود: آن سراى آخرت را [تنها] براى كسانى قرار مى دهيم كه اراده برترى جويى در زمين و فساد را ندارند و عاقبت نيك براى پرهيزكاران است، آن گاه امام(عليه السلام) گريه كرد و فرمود: به خدا سوگند با وجود اين آيه تمام آرزوها بر باد رفته است، [آرزوى نجات و رسيدن به بهشت برين، آرزوى مشكلى است]).
امام مجتبى(عليه السلام) در روايت معروف در آخرين ساعات عمر مباركش خطاب به «جنادة بن ابى امية» فرمودند: «أنْزِلِ الدُّنْيا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ خُذْ مِنْها مَا يَكْفِيكَ فَإنْ كانَ ذلِكَ حَلَالاً كُنْتَ قَدْ زَهَّدْتَ فِيهَا وَ إنْ كانَ حَراماً لَمْ يَكُنْ فِيهِ وِزْرٌ فَأخَذْتَ كَما أخَذْتَ مِنَ الْمَيْتَةِ وَ إنْ كانَ الْعِتابُ فَإنَّ الْعِتابَ يَسِيرٌ»(5)؛ (دنيا را به منزله ميته فرض كن و از آن به مقدار نيازت برگير كه اگر حلال باشد زهد پيشه كرده اى و اگر حرام باشد گناهى در آن نيست؛ زيرا به مقدار خوردن مردار برگرفته اى و اگر عتابى [از سوى خداوند] در آن باشد عتابِ آسان و اندكى است).
البته هدف از تمام اين تعبيرات بازداشتن انسان ها از دنياپرستى و غرق شدن در لذات مادى و آلوده شدن به انواع محرمات و مسابقه دادن در جلب متاع دنياست و گرنه مى دانيم تحصيل مال و ثروت به اندازه اى كه انسان بى نياز از ديگران شود و آبرومندانه زندگى كند از امورى است كه اسلام بر آن تأكيد نموده است.(6)