آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در خطبه 160 «نهج البلاغه»، برای بیدار ساختن دنیاپرستان، نسخه های عملی بسیار مفیدی از زندگی پیامبر(ص) ارائه می دهد و می فرماید: «برای تو [ای دلباخته دنیا] کافی است که روش رسول خدا(ص) را سرمشق خود قرار دهی و راهنمای خود در نکوهش دنیا و عیوب آن بشماری، با اینکه پیامبر(ص) توان و قدرت دستیابی به متاع دنیا را داشت؛ ولی خود به چنین زندگی ای مایل نبود؛ بنابراین شایسته است از آن پیشوای بزرگ پیروی کرد و زندگی خویش را با زندگی او پیوند داد».

امام علي(عليه السلام) در خطبه 160 «نهج البلاغه» از دنياپرستانى سخن به ميان آورده كه عبد ذليل و بنده اسير دنيا شده اند؛ همه چيز را رها كرده و به دنيا چسبيده اند. امام(ع) براى بيدار ساختن اين گروه، نسخه هاى عملى بسيار مفيدى از زندگى پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و انبياء پيشين نشان مى دهد. نخست از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) سخن مى گويد و مى فرمايد: (براى تو [اى دلباخته دنيا] كافى است كه روش رسول خدا را [كه درود حقّ بر او و خاندانش باد] سرمشق خود قرار دهى و دليل و راهنماى خود در نكوهش دنيا و عيب آن و رسوايى فراوان و بدى هايش بشمارى)؛ «وَ لَقَدْ كَانَ فِي رَسُولِ اللهِ(صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كَافٍ لَكَ فِي الْأُسْوَةِ، وَ دَلِيلٌ لَكَ عَلَى ذَمِّ الدُّنْيَا وَ عَيْبِهَا، وَ كَثْرَةِ مَخَازِيهَا(1) وَ مَسَاوِيهَا».
قابل توجه اينكه امام(عليه السلام) در اين جا پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) را هم اسوه مى شمرد و هم دليل. در واقع اين دو تعبير هر دو به يك نتيجه مى رسد و آن پيروى كردن از آن پيشواى بزرگ و تطبيق دادن زندگى خويش با زندگى اوست؛ ولى از نظر معنا تفاوت لطيفى با هم دارد. اسوه، اشاره به اين دارد كه ما زندگى خود را با زندگى پيامبر اكرم(ص) تطبيق دهيم؛ ولى دليل اشاره به اين دارد كه او ما را به سوى خود فرا مى خواند.
امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن به ذكر دليل مى پردازد و مى فرمايد: (چه اينكه جوانب دنيا از او [پيامبر(صلى الله عليه و آله)] گرفته شد و براى ديگران آماده گشت. [او چيزى از متاع دنيا در اختيار نداشت و دنياپرستان همه چيز داشتند] او از پستان دنيا جدا و از زخارف و زيبايى هايش بركنار شده بود)؛ «إِذْ قُبِضَتْ عَنْهُ أَطْرَافُهَا، وَ وُطِّئَتْ لِغَيْرِهِ أَكْنَافُهَا، وَ فُطِمَ(2) عَنْ رَضَاعِهَا، وَ زُوِيَ(3) عَنْ زَخَارِفِهَا(4)».
او در زمانى مى زيست كه قيصرها و كسرى ها در كاخ هاى افسانه اى در ناز و نعمت و در لابلاى انواع زينت مى زيستند؛ در جزيرة العرب بعضى ثروتمندان بزرگ بودند كه امكانات فراوان داشتند. حتى در زمانى كه به قدرت رسيد و غنايم فراوان در اختيارش قرار گرفت، زندگى بسيار ساده و فقيرانه و زاهدانه داشت و به آن زندگى افتخار مى كرد و مي فرمود: «اَلْفَقْرُ فَخْرِي»(5) اين سخن نه بدان معنا است كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) توان و قدرت دستيابى به اين امور را نداشت؛ بلكه او خود به چنين زندگى اى مايل نبود؛ لذا در روايات آمده است كه: «فرشته اى نزد پيامبر اكرم(ص) آمد و كليد خزائن زمين را در دست داشت؛ عرض كرد: «يَا مُحَمَّدُ هَذِهِ مَفَاتِيحُ خَزَائِنِ الْأَرْضِ يَقُولُ لَكَ رَبُّكَ افْتَحْ وَ خُذْ مِنْهَا مَا شِئْتَ مِنْ غَيْرِ أَنْ تُنْقَصَ شَيْئاً عِنْدِي»؛ (اى محمد! اينها كليدهاى خزائن زمين است. پروردگارت مى گويد: هر يك را مى خواهى بگشا و هر چه مى خواهى از آن بردار؛ بى آن كه چيزى از مقام تو نزد من كاسته شود). رسول خدا(ص) فرمود: «اَلدُّنْيَا دَارُ مَنْ لَا دَارَ لَهُ وَ لَهَا يَجْمَعُ مَنْ لَا عَقْلَ لَهُ»؛ (دنيا سراى كسى است كه از سراى آخرت بى بهره است و كسى براى دنيا جمع مى كند كه عقل و خِرَد ندارد). آن فرشته عرض كرد: سوگند به خدايى كه تو را به حق، به نبوّت برانگيخته است، من همين سخن را از فرشته اى در آسمان چهارم هنگامى كه كليدها به من سپرده شد، شنيدم».(6)
عبارت «إِذْ قُبِضَتْ عَنْهُ أَطْرَافُهَا» اشاره به اين است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) حاكميتش همچون قيصرها و كسرى ها را بر شهرها و كشورها نبود و جمله «وَ فُطِمَ عَنْ رَضَاعِهَا» اشاره به اين است كه او از غذاهای چرب و شيرين و رنگارنگ بهره نمى گرفت و عبارت «وَ زُوِيَ عَنْ زَخَارِفِهَا» ناظر به اين است كه او هرگز از كاخها و مركبها و لباس هاى پر زرق و برق بهره نمى گرفت.
به هر حال، امام(عليه السلام) در برابر دلباختگان به دنيا بهترين اسوه و الگو را برگزيده و انگشتِ اشاره بر روى زندگانى رسول خدا(صلى الله عليه و آله) گذاشته است. كسى كه در حالاتش مى خوانيم: بر روى خاك مى نشست و همچون بردگان مى زيست و زندگانيش همچون زندگىِ ضعيف ترين افراد بود؛ گاه جز يك پيراهن كه بر تن داشت، لباس ديگرى نداشت، كه اگر دستور مى داد آن را بشويند پيراهنى كه در تن كند و به مسجد بيايد در خانه او نبود؛ حتى بر دخترش فاطمه زهرا(عليها السلام) خرده گرفت كه چرا پرده جديدى بر درب خانه افكنده و زينت آلات مختصرى از نقره [نه از طلا] بر خود پوشيده است.(7)