اولا: شرور اموری «عدمی» هستند، یعنی مثلا وقتی می گوییم بیماری، منظورمان عدم سلامت است. امر عدمی نمی تواند منتسب به خالقی باشد.
ثانیا: شرور اموری «نسبی» هستند نه مطلق. یعنی از آنجا که بدی ذاتی آن امر نیست، برای صدق وصف بدی برای آن نمی توان به صورت کلی و مطلق حکم داد. به تعبیر دیگر برای صدق وصف «بد» برای هر پدیده، پای عنصری به عنوان «ملاک مقایسه» به میان می آید که چیزی جز دیدگاه و منافع شخصی ما نیست.
ثالثا: میکروب ها نیز مثل همه آفریده های الهی بنا به ضرورتی خلق شده و فعال شدن دستگاه ایمنی بدن و تقویت آن منوط به فعالیت میکروب هاست. خارج از بدن نیز میکروب ها فواید بسیار زیادی در تجزیه فضولات و لاشه های حیوانات مرده و تبدیل و بازیابی آنها به عناصر حیاتی ای چون ازت و هیدروژن و اکسیژن دارند.

امام علي(ع) در رابطه با لزوم حسابرسی اعمال می فرماید: «هر كس به حساب خود برسد سود مى برد و آن كس كه غافل بماند زيان مى بيند»، در واقع حسابرسى در زندگيِ مادي، ابزاری براى پرهيز از زيان ها بوده و سبب اصلاح نقاط آسيب پذير می شود. اما حسابرسى در امور اخروى بايد شديدتر و دقيق تر باشد، زیرا پیامبر(ص) می فرماید: «انسان، باايمان نخواهد بود؛ مگر با دقت اعمال خود را محاسبه كند، دقيق تر از آنچه شريك به حساب شريكش مى رسد»، زيرا بر اساس آیات قرآن نگاهبانانى اعمال ما را نوشته و حساب دقيق آنها را دارند.

بین «ربا» و «مضاربه» که در اسلام مشروع شمرده شده است دو فرق اساسی وجود دارد؛ اول اینکه در مضاربه احتمال سود و زیان برای هر دو طرف هست؛ يعنى سرمايه گذار و كارگزار هر دو در سود و زيان سهيم هستند، در حالی که در ربا تمام زیان ها متوجه وام گیرنده و تمام سود برای رباخوار است. دوم اینکه مضاربه كارى معقول و منطقى است؛ زیرا در طريق خدمت به جامعه قرار مى گيرد و در كارهاى توليدى و صنعتى و زراعى و امثال آن استفاده می شود، در حالى كه در «ربا» رباخوار فقط به فکر منافع شخصی اش است.

یکی از مشكلات عمده در مضاربه توسط بانکها این است که آنها معمولا سود سرمايه گذار را به صورت درصدى معین از اصل پول مى دهند و این خلاف عقد مضاربه است. دوم این که در مضاربه، بايد هر دو طرف در سود و زيان شريك باشند، در حالى كه در بانك ها سرمايه گذار فقط در سود، شريك بانك است ولى در ضرر و زيان شريك نيست و اين هم خلاف عقد مضاربه است.

گاه تكيه بر اصل شورا از «قاطعيّت» و «سرعت عمل» مى كاهد، و گاه فرصتها از دست مى رود؛ به همين دليل بعضى مديران، به اين اصل چندان علاقه اى ندارند. ولى اگر اين ضايعات را در برابر ضايعات ناشى از استبداد قرار دهيم، تصديق خواهيم كرد كه بسيار كم اهمّيّت تر است. منتها بايد كوشيد روح مشاوره و همفكرى و همگامى توأم با «سرعت و قاطعيّت» در جامعه زنده شود تا از اين ضايعات نيز بكاهد.

ماهيت تمام شركت‌هاي هرمي، اعمّ از خارجى و داخلى، چه آنها كه كالا يا خدماتى عرضه مى‌‌كنند يا بدون آن فعاليّت مى‌‌نمايند، يك چيز است و آن گرفتن پول‌هاى كلان از گروه زيادى از مردم و به جيب زدن قسمت عمده آن و تقسيم كردن بخش كمى از آن در بين سرشاخه هايى كه موفّق به جذب تعداد معيّنى مشترى شده‌اند می باشد و در اين بين تعداد فراوانى از مردم در رده‌‌هاى پايين با ضرر و زيان و خسارت مواجه مي‌شوند.

در قرآن گناه شراب خواری و قمار از نفعشان بیشتر دانسته شده. علت ذکر فایده شراب این است که در عصر جاهلیت (مانند عصر ما) معامله شراب و قمار رواج بسیار داشت و اگر به آن اشاره نمی شد بعضى کوتاه فکران تصور مى کردند مسأله به صورت یک جانبه بررسى شده. به علاوه افکار انسان چون بر محور سود و زیان دور مى زند، براى نجات او باید از همین منطق استفاده کرد. این آیه به ضمیمه روایات، تأثیر آنها در درمان بیماری ها را هم رد می کند.

خداى متعال در آیه 65 سوره «زمر» مى فرماید: «به تو و به همه انبیاى پیشین وحى فرستاده شده است که: اگر مشرک شوى مسلماً اعمالت «حبط» و نابود مى گردد و از زیانکاران خواهى بود»؛ به این ترتیب، شرک، دو پیامد خطرناک دارد، حتى در مورد پیامبران الهى ـ اگر به فرض محال مشرک شوند ـ نخست، مسأله حبط اعمال است، و دوم، گرفتار خسران و زیان زندگى شدن. لذا در حدیثى از پیغمبر گرامى(ص) آمده: «خداوند همه بندگان را محاسبه مى کند، مگر کسى که شرک به خدا آورده، که بدون حساب به آتش فرستاده مى شود».
 

«دورى از قرآن» براى همه مسلمانان مایه زیان و خسران است؛ مخصوصاً براى دانشمندان و علماى امّت. همان گونه که امام امیرمؤمنان على(ع) در خطبه 18 نهج البلاغه با دقیقترین و رساترین بیان می فهماند  که چگونه گروهى از همان قرن نخستین ظهور اسلام به خاطر فاصله گرفتن از قرآن و اهل بیت که شارحان الهى قرآنند، سرگردان و حیران مانده و به راه هایى که دون شأن یک عالم مسلمان است کشیده شدند.

بعضى از بزرگان علم اخلاق در توضيح حقيقت محاسبه، چنين گفته اند كه مانند محاسبه با شريك است كه درباره سرمايه و سود و زيان بينديشد؛ اگر سودى حاصل شده، سهم خود را از شريك بگيرد و تشكّر كند و اگر خسرانى حاصل گشته او را ضامن بشمرد و وادار به جبران در آينده كند. سرمايه مهمّ انسان يعنى عمر كه در اختيار نفس اوست نيز همين گونه است؛ سود آن كارهاى خير، و خسران آن گناهان است؛ و موسم تجارت تمام طول روز، و شريك او در معامله، نفس امّاره است.