تنگى زندگى، به خاطر کمبودهاى معنوى، عدم اطمینان به آینده، ترس از نابود شدن امکانات موجود، و وابستگى بیش از حدّ به جهان ماده است، و آن کس که ایمان به خدا دارد، از همه این نگرانى ها در امان است. اما در جوامعی که از یاد خدا روى گردان شده اند، مسأله از این وحشتناک تر خواهد بود. آنان على رغم پیشرفت شگفت انگیز صنعت، و فراهم بودن همه وسائل زندگى، در اضطراب و نگرانى شدید بسر مى برند. در روایات اسلامی، اعراض از یاد خدا به اعراض از ولایت امام علی(ع) و ترک حج تعبیر شده است.

اسلام دین علم و دانش است؛ و همواره انسانها را به فرا گیری علوم تشویق مى کند. لکن معتقد است همان طور که باید جامعه را از بیماری های جسمی حفظ کرد، باید از انحرافات فکرى و معنوى نیز مصون باشد. از این رو اسلام، خواندن کتب گمراه کننده را که به عقاید و افکار صحیح و یا به اخلاق سالم لطمه مى زند، ممنوع ساخته، زیرا این نوع نوشته ها می تواند از راه تلقین و تبلیغ، مسیر زندگى افراد را بکلّى منحرف سازد.

سوره الرحمن به طور کلى، بیانگر نعمتهاى مختلف «معنوى» و «مادى» خداوند است؛ اما مى توان محتواى آن را به پنج بخش تقسیم کرد: آغاز سوره از برخی نعمتهاى الهی سخن مى گوید؛ سپس چگونگى آفرینش انس و جن را بیان می کند؛ بخش بعد بیانگر نشانه ها و آیات خداوند در زمین و آسمان است؛ سپس از نعمتهاى دنیوى فراتر رفته و نعمتهاى جهان دیگر را بیان می کند؛ در پایان اشاره کوتاهى به سرنوشت مجرمان و قسمتى از مجازاتهاى دردناک آنها آمده است.

«نور» به معناى شعاعى است كه پخش مى شود و به چشم در ديدن كمك مى كند، و آن بر دو گونه است: مادّى؛ نورهايى كه با چشم سر ديده مى شود. معنوى؛ نورى كه با چشم بصيرت ديده مى شود.

با پذیرش توحید در خالقیت و مالکیت، در حاکمیت تشریعی خداوند تردیدی باقی نخواهد ماند. زیرا آفریدگار، نیازهای جسمی و روحی انسان را می شناسد و از گستره روابط او با جهان در اطرافش آگاهی دارد. او از هر گونه خطا، تغییر و اصلاح در قوانین خالی است. این شرایط که همان ویژگی یک قانون گذار واقعی است، تنها در خداوند قابل مشاهده است.

پیامبران از نظر روحى و معنوى، از نیروى ایمان فوق العاده و علم و دانش سرشار بهره مند بودند و بیش از هر چیز، این دو عامل روحى بود که عوامل گناه و انحراف را در وجود آنها محکوم نموده بود. پیدایش این کمالات روحانى معلول چند عامل عمده و اساسى بوده است: 1- وراثت. 2- انتقال فضایل و کمالات روحى از راه تربیت. 3- یک رشته علل ناشناخته. 4- موهبت مخصوص الهى. 

ناپاک بودن کفّار، یک نوع ناپاکى معنوى و آلودگى باطنى است؛ یک فایده آن حفظ عقاید بسیارى از مردم مى باشد که با معاشرت با افراد منحرف، به زودى تحت تأثیر قرار مى گیرند؛ البته افراد روشنفکر و با اطلاع، که خطر انحراف را در خود نمی بینند از این حکم مستثنا نیستند؛ زیرا احکام اسلام جنبه خصوصی ندارد. ضمن اینکه کفار از نجاساتی مثل خوک و شراب و... اجتناب ندارند و دوری از این آلودگی ها جنبه دیگر ناپاک بودن کفار است.

در بسیارى از آیات، هنگامى که خداوند مى خواهد پیامبران بزرگى را مدح کند آنها را به قرار گرفتن در زمره صالحان توصیف مى نماید. از مجموع این آیات، به خوبى استفاده مى شود که: صالح بودن، عالى ترین مرحله تکامل یک انسان است. و پیامبران آنرا از خداوند طلب می کردند و می گفتند: «أَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبادِکَ الصّالِحِینَ».

توبه کنندگان به دو دلیل نیاز به شفاعت دارند: 1 ـ براى افزایش مقامات معنوى و پرورش، تکامل و ارتقاء مقام. 2 ـ توبه و پشیمانى از گناه در حکم مرحله ابتدایی توبه است و مرحله نهائى آن، به این حاصل مى شود که توبه کار از هر نظر به حالت روحانى قبل از گناه درآید، و در این مرحله است که شفاعت شافعان و پیوند و ارتباط با آنها مى تواند اثر بخش باشد.
 

طبق آیه 2 سوره نحل، خداوند فرشتگان را با روح الهى به فرمانش بر هر کس از بندگانش که بخواهد نازل مى کند. منظور از روح در اینجا وحى و قرآن و نبوت است که مایه حیات انسانهاست. بعضى از مفسران وحى و قرآن و نبوت را به صورت سه تفسیر جداگانه بیان کرده اند. ولى ظاهر این است که همه به یک حقیقت بر مى گردد. به هر حال روح در اینجا جنبه معنوى دارد و اشاره به هر چیزى است که مایه حیات دلها و سبب تربیت نفوس و هدایت عقل هاست. روشن است که روح در آیات دیگر به معانى دیگرى آمده است.