آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبق آیه 2 سوره نحل، خداوند فرشتگان را با روح الهى به فرمانش بر هر کس از بندگانش که بخواهد نازل مى کند. منظور از روح در اینجا وحى و قرآن و نبوت است که مایه حیات انسانهاست. بعضى از مفسران وحى و قرآن و نبوت را به صورت سه تفسیر جداگانه بیان کرده اند. ولى ظاهر این است که همه به یک حقیقت بر مى گردد. به هر حال روح در اینجا جنبه معنوى دارد و اشاره به هر چیزى است که مایه حیات دلها و سبب تربیت نفوس و هدایت عقل هاست. روشن است که روح در آیات دیگر به معانى دیگرى آمده است.

در آیه فوق مى خوانیم: (خداوند فرشتگان را با روح الهى به فرمانش بر هر کس از بندگانش که بخواهد نازل مى کند)؛ «یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ».(1)
در این که منظور از «روح» در این آیه چیست؟ مفسران گفتگوى بسیار کرده اند، ولى ظاهر این است که منظور از آن، وحى و قرآن و نبوت است که مایه حیات و زندگى انسانها است. گرچه بعضى از مفسران وحى را از قرآن، و هر دو را از نبوت در اینجا جدا کرده اند و به صورت سه تفسیر بیان داشته اند، ولى ظاهر این است که همه به یک حقیقت باز مى گردد. و به هر حال، «روح» در اینجا جنبه معنوى دارد و اشاره به هر چیزى است که مایه حیات دلها است و سبب تربیت نفوس و هدایت عقل ها مى گردد؛ همان گونه که در آیه 24 سوره «انفال» مى خوانیم: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید اجابت کنید دعوت خدا و پیامبرش را هنگامى که شما را به چیزى فرا مى خواند که مایه حیات و زندگى شما است). و در سوره «غافر» آیه 15 مى خوانیم: «یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِه»؛ (او روح را به فرمانش بر هر کس از بندگانش که بخواهد القا مى کند). و در سوره «شورى» آیه 52 چنین آمده: «وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لاَ الإِیمان»؛ (این گونه، روحى را به فرمان خود بر تو وحى فرستادیم، تو پیش از آن از کتاب و ایمان آگاه نبودى!).
روشن است که «روح» در این آیات، به معنى «قرآن» و «محتواى وحى» و «فرمان نبوت» است. گرچه روح در سایر آیات قرآن به معانى دیگرى نیز آمده است ولى با توجه به قرائنى که ذکر شد مفهوم «روح» در آیه مورد بحث، قرآن و محتواى وحى مى باشد.
ذکر این نکته نیز لازم است که جمله «عَلى مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ»؛ (بر هر کس از بندگانش بخواهد)، هرگز به این معنى نیست که موهبت وحى و نبوت بى حساب و کتاب است؛ زیرا «مشیت الهى» هرگز از «حکمت» او جدا نمى باشد و به مقتضاى حکیم بودنش این موهبت را در محل شایسته و لایق قرار مى دهد: «اللّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ»؛ (خداوند مى داند رسالت خود را در کجا قرار دهد).(2) ،(3)