«علم» سرچشمه «تقوا» و «خشيت» است. قرآن مي فرمايد: «از ميان بندگان خدا تنها دانشمندان از او خشيت دارند». در آيه ديگرى چنين آمده است: «خداوند اين گونه آياتش را براى مردم تبيين مى كند تا پرهيزگارى پيشه كنند». از این آیه استفاده می شود تبيين آيات، مقدمه اى براى آگاهى و آگاهى وسيله اى براى تقوا است. اميرالمؤمنين(ع) مى فرمايند: «آن كسى كه علمش از همه بيشتر است، خدا ترسی اش از همه شديدتر مى باشد».

در قرآن آياتى وجود دارد که به رابطه «علم» و «ايمان» و پيوند مستحكم اين دو مى پردازد. در یک جا می فرماید: «آنها كه داراى علمند بدانند اين قرآن حقى است از سوى پروردگارت و به آن ايمان بياورند». در جای دیگر می فرماید: «راسخان در علم می گويند: ما به همه آيات الهى ايمان آورده ايم». همچنین در داستان موسی(ع) ساحران به خاطر آگاهى و علمشان دريافتند که آنچه موسى(ع) نشان داد معجزه است و علم به اعجاز پيدا كردند و ايمان آوردند.

علم سرچشمه ايمان است و پیوند محکمی با آن دارد. در سوره های «سبأ و اسراء» به این نکته اشاره می کند که كسانى كه به ايشان علم داده شده، به حقانیت آنچه از سوى پروردگار نازل شده ایمان می آورند. همچنین خداوند در سوره «آل عمران» به خوبى رابطه علم و ايمان و پيوند محكم اين دو را روشن مى سازد و مى گويد: «آنها كه آگاه ترند ايمان و تسليم فزونترى دارند». آری، علم نه تنها ايمان آفرين است بلكه استقامت و پايمردى نيز از ثمرات آن مى باشد.

علم، سرچشمه صبر و شكيبايى است. در سوره کهف، خضر(ع) در پاسخ موسی(ع) که از او تقاضا كرد كه از علومش به وى تعليم دهد گفت تو نمى توانى با من شكيبايى كنى، چرا كه اسرار و رموز كارهاى مرا نمى دانى؛ و همين عدم آگاهى مايه عدم شكيبايى توست. البتّه صبر و شكيبايى نيز به نوبه خود مى تواند سرچشمه علم و آگاهى بيشتر گردد و به اين ترتيب اين دو در يكديگر تأثير متقابل دارند.

خداوند در سوره «شمس» از الهام شدن شر و خیر به نفس آدمی خبر می دهد و به منبع الهام بخش وجدان اخلاقى و آگاهى انسان از فجور و تقوا اشاره مى كند. در سوره «انبیاء» هم از بازگشت بت پرستان به خویشتن خویش و تامل در پرستش های مشرکانه شان خبر می دهد. در سوره «لقمان» و «عنکبوت» و «بقره» و «روم » باز همين معنا تعقيب مى شود.

معمولا علما زمينه مساعدتری براى جذب سرمايه های علمى بيشتر دارند و معرفت خود زمينه ساز معرفت است. آيات فراوانى در قرآن مجيد اشاره به اين حقيقت می نماید كه همواره آگاهى ها زمينه ساز آگاهى بيشتر و معرفت، زمينه ساز معرفت فزون تر است؛ از جمله آیه 22 سوره روم، 48 سوره نمل، 23 سوره اعراف، 5 سوره یونس، 3 سوره فصلت و 230 سوره بقره.

انسان هواپرست در نتیجه غفلت از خدا، جز به اشباع شهوات خویش نمى اندیشد. آگاهى، گذشت، ایثار، فداکارى و معنویت براى او مفهومى ندارد. انسان هواپرست، همیشه گرفتار افراط است و آن قدر  رو به افراط گام برمى دارند، تا خود را هلاک و نابود کنند.

اهل ایمان و اسلام بودن به صرف ادّعا نیست، و لذا چون جوامع اسلامی از تعالیم اسلام دورند، نمی شود عقب ماندگی آن ها را به اسلام نسبت داد.

فلسفه در يك مفهوم كلّى به معنى آگاهى بر تمام جهان هستى است به مقدار توان انسانى؛ و به همين دليل، تمام علوم مى تواند در اين مفهوم كلّى و جامع داخل باشد؛ در اعصار گذشته فلسفه را به دو شاخه اصلی تقسيم مى كردند: الف ـ امورى كه از قدرت و اختيار انسان بيرون است كه شامل تمام جهان هستى بجز افعال انسان مى شود.(حكمت نظرى) ب ـ امورى كه در اختيار انسان و تحت قدرت او قرار دارد؛ يعنى، افعال انسان.(حكمت عملى) بنابراين «علم اخلاق» شاخه اى از «فلسفه عملى» يا «حكمت عملى» است.

امتیازات «تفسیر موضوعی» عبارت اند از: 1- رفع ابهام هايى كه در بدو نظر در بعضى از آيات به چشم مى خورد. 2- به دست آوردن يك تفسير جامع درباره موضوعات خاص قرآنی. 3- آگاهى از شرايط، خصوصيات، علل و نتايج موضوعات و مسائل مختلف قرآن. 4- به دست آوردن اسرار و پيام هاى تازه قرآن از طريق انضمام آيات به يكديگر.