توزيع ناعادلانه ثروت، بلای بزرگ و درد بی درمان دنیای معاصر است؛ اما اسلام در شيوه درمان خود، اقتصاد را با اخلاق پیوند می دهد و آن را در لايه هاى مختلف اقتصاد، يعنى توليد، توزيع و مصرف كالا حاكم مي كند تا فاصله بين فقير و غنى كم شده، و ثروت به طور عادلانه توزيع گردد. از جمله این دستورات تاکید بر روزی حلال و سود عادلانه، و تحریم ربا و رشوه است. در واقع اسلام با طرح بايدها و نبايدهاى اخلاقى در حوزه اقتصاد، عملا چشمه هاى توليد ثروت نامشروع را مسدود مي کند.

منشأ عواطف انسانی، ايمان به خدا و مبانى دينى است. سفارش اسلام به یتیمان و افراد بى سرپرست جامعه، علاوه بر تأمين نيازهاى جسمى و روحى يتيم، عاطفه كمك كنندگان به آنان را نيز پرورش مى دهد. بر این اساس پیامبر(ص) به شخصى كه از قساوت قلب خود شکوه داشت، می فرماید: «هر زمان دوست داشتى قلبت نرم شود به نيازمندان غذا بده، و دست نوازش بر سر يتيمان بكش». در واقع اكرام بر يتيم و كمك به نيازمند، نه تنها نيازهاى روحى و جسمى يتيم را برطرف مى كند، بلكه باعث پرورش عواطف و احساسات ما نيز مى شود.

رسول خدا(ص) در آستانه ماه مبارک رمضان طی خطبه شعبانیه به اصحاب فرمود: «بزرگانتان را گرامی بداريد و بر كودكان رحمت آريد». البته بزرگي تنها به سنّ نيست؛ بلكه اگر كسي از شما از نظر مقام معنوي بزرگتر بود او را گرامي بداريد، هر چند از نظر سني كوچكتر باشد. در ماه مبارك رمضان می ‏بايست نسبت به كساني كه زير دست انسان حساب مي شوند ارفاق و ملاطفت داشت؛ چرا که زيردست و بالادست در قيامت مشخص مي شود.

علماء اخلاق، علم اخلاق را در چهار صفت خلاصه نموده اند و زيربناى اخلاق نيك را چهار خُلق قرار داده اند: 1. حكمت. 2. شجاعت. 3. عدالت. 4. عفّت. اين چهار چيز اصول چهارگانه اخلاق نام دارد که مرجع و ريشه تمام اخلاق نيكو هستند.

با اینکه ادیان بزرگ همگی در شرق بوده اند و شرق مرکز تمدن های بزرگ دنیا بوده و اصول اخلاقی بر این کشورها حاکم بوده است؛ ولی شرق مدتی در خواب عفلت فرو رفت و هنگامی که بیدار شد دید که غرب به سرعت در صنعت و زندگی ماشینی پیش رفته است اما این پیشرفت و زندگی صنعتی خالی از هر نوع اخلاق و مسائل دینی بود. با این حال شرق برای اینکه از صنعت و زندگی مادی پیشرفته غرب عقب نماند به پیروی و تقلید کورکورانه از غرب پرداخت و همچون او دچار بی اخلاقی و زندگی بی روح شد.

يكى از مهمترين علل افزایش جنایات و مفاسد در عصر حاضر، از بین رفتن عواطف انسانى است. دنياى مادى امروز، دنياى مرگ عاطفه هاست و مهم ثروت اندوزی به هر وسيله اى است. متاسفانه در عصر حاضر پس از تجارت اسلحه، مواد مخدر پردرآمدترين تجارت است كه نتيجه آن، نابودى انسان ها است، اما اين مطلب در عصر حاضر هيچ اهميتى ندارد. آرى افزايش جنايت نتيجه مرگ عواطف است، و اين ميوه تلخ، حاصل دنيايى است كه عواطف در آن مرده، و بر محور دلار، قتل و غارت، مواد مخدّر و بى عاطفگى مى چرخد.

آياتى كه با صراحت تشويق به تهذيب اخلاق مى كنند، دليل محكمى بر امكان تغيير صفات اخلاقى هستند؛ مانند: «قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّيها وَقَدْ خابَ مَنْ دَسّيها»؛ (هر كس نفس خود را تزكيه كند رستگار شده، و آن كس كه نفس خويش را با معصيت و گناه آلوده سازد نوميد و محروم گشته است). در روايات اسلامى نيز تعبيرات روشنى در اين زمينه ديده مى شود از جمله در حديثى، رسول خدا(ص) به يكى از يارانش به نام «جريربن عبداللّه» فرمود: «خداوند به تو چهره زيبا داده، اخلاق خود را نيز زيبا كن».

طرفداران عدم تغيير اخلاقيات به رواياتى تمسّك جسته اند كه از آنها چنين بر مى آيد كه اخلاق قابل تغيير نيست. ولي در عين قبول تفاوت روحيّات مردم با يكديگر، هيچ كس مجبور نيست كه بر اخلاق بد يا خوب باقى بماند؛ آری صاحبان سجایای نيك ممكن است بر اثر هواپرستى در منجلاب اخلاق سوء سقوط كنند و صاحبان اخلاق زشت، ممكن است زير نظر استاد و در سايه خودسازى به بالاترين مراحل كمال برسند .

بیان امام بیانگر این است که مردم کوفه چنان در ورطه بی دینی غوطه ور شده بودند که امام از آنها توقع رفتار دین مدار نداشت؛ بلکه از آنها می خواست به حداقل اقتضائات انسانی عمل کنند. این کلام امام(ع) زنگ خطر و مایه عبرت برای مسلمانان عصر حاضر است که از سرنوشت مردم کوفه درس گرفته و با اجتناب از اعمال و رفتاری که بوی تبعیت از هوا و هوس می دهد و یا برگرفته از جهل و نادانی و تعصب و جمود است دین خود را مستحکم نموده، خود را برای دفاع از قیام آخر الزمان و همراهی موعود جهانی آماده و مهیا سازند.

ارزش هر جامعه با «نظام ارزشى» آن جامعه رابطه مستقيم دارد. اگر فضائل اخلاقى زيربناى نظام باشد، اين جامعه همواره داراي استحكام و استوارى است؛ اما اگر نظام جامعه اى بر رذائل اخلاقى استوار باشد طبعاً بى ارزش و فناپذير است. آری ارزش هر فرد يا جامعه اى را بايد با معيارى كه از ابتداى خلقت انسان ها معيار سنجش آنها بوده است سنجيد. اگر نظام ارزشى جامعه فضيلت را معيار قرار دهد، هر فرد آن جامعه خود را با آن معيار با ارزش تلقّى كرده و جلوه مى دهد و اگر رذالت را معيار قرار دهد، هر فرد آن جامعه، خود را با آن معيار نشان مى دهد.