فلسفه «شفاعت»، نه تشويق به گناه است، نه چراغ سبز براى معاصى، نه عامل عقب افتادگى است و نه چيزى شبيه پارتى بازى در جامعه هاى دنياي امروز؛ بلكه يك مسئله مهم تربيتى است كه از جهات گوناگون آثار مثبت و سازنده اي در بردارد. آری شفاعت باعث ايجاد اميد و مبارزه با روح يأس و از طرفی موجب ايجاد رابطه معنوى با اولياء الله مي شود.

اولين برخورد خداوند در قیامت با تمسخر کنندگان مؤمنین، تحقير كردن آنهاست؛ چراكه اين تحقير در حقيقت تجسّمى از اعمال خودشان است. «قرآن» درباره ملامت، سرزنش و تحقير دوزخيان از سوى خازن دوزخ و مأموران عذاب مي فرمايد: «دوزخيان به خازنان جهنّم مى گويند از پروردگارتان بخواهيد [لااقل] يك روز عذاب را از ما بردارند * آنها مى گويند: آيا پيامبرانتان با دلائل روشن به سراغ شما نيامدند؟! مى گويند: بلى [آمدند] مى گويند: پس هر چه مى خواهيد دعا كنيد كه به اجابت نمى رسد».

اولا: مرگ هر انسانی تابع نظام «علّت و معلول» است؛ اگر خداوند بخواهد جلوی تأثیر «علل» را بگیرد، اساس این جهان مادی از هم خواهد گسست. هماهنگی با طبیعت و «کنترل نظام علت و معلول» به نفع «سلامت» انسانها بواسطه «نعمت عقل و تدبیر» به عهده خود انسانها گذاشته شده است. از طرفی عوامل بشری نیز در مرگ انسانها نقش مهمّی دارند و نمی توان «عدل خدا» را زیر سوال برد و «عمل و تدبیر انسان» را فراموش کرد!

ثانیا: خداوند در «دنیا و آخرت» بصورت «تکوینی و تشریعی» از یتیم «حمایت» می کند. اگر کودکی که یتیم شده است سختی های دنیا را تحمل کند، در دنیا به مقاماتی می رسد که همگان آرزوی آن را دارند. از طرفی دیگر اين افراد که با مجاهدت، مشکلات را تحمّل کرده و صبر پیشه می کنند، ثواب بيشتری در آخرت از اعمال خود مي برند؛ چون «برترين اعمال، مشكل ترين آنها است». در دستورات دینی نیز یتیم از رحمت خداوند مهربان بی نصیب نیست و قرآن كریم و پیشوایان معصوم(ع) امر سرپرستی كودكان یتیم را به مؤمنین سپرده اند تا در جامعه یتیمی آواره نماند و در پناه مؤمنان نیازهای آن ها برطرف شود. در نتیجه اگر در جامعه ای شاهد بدرفتاری با یتیم باشیم و کسانی پیدا نشوند که سرپرستی یتیم را برعهده گرفته و گرامی بدارند، بجای تردید در عدالت خداوند در «انسانیت» افراد آن جامعه باید شک کرد.

اصل پدید آمدن اضطراب از مرگ به عنوان مرحله انتقالی مهمی که در آن همه پیوندهای انسان با جهانی که با آن خو گرفته از هم می گسلد و آدمی قدم در جهانی اسرارآمیز و تجربه ناشده می گذارد امری طبیعی است؛ اما در بیانات دینی بر این نکته تاکید شده که کفر و ظلم و گناه موجب مضاعف شدن آن رنج و عذاب ها و ایمان و عمل خیر موجب کاهش شان می گردد. طبیعی است مسئولیت کاهش یا افزایش این رنج ها بر عهده خود شخص است و ظلمی از سوی خدا به او روا داشته نمی شود. در موارد استثنائی نیز ممکن است بعضی از مؤمنین در هنگام مرگ دچار برخی دشواری ها شوند اما این دشواری ها، برای آمرزش گناهان آنها در همین دنیا و در همین لحظه به آنها تحمیل می شوند تا با پاکی از گناهان شان به جهان دیگر روند و در آنجا فقط متنعم گردند.

عدل درباره خدا معانی ای گسترده در سه حوزه موزون بودن آفرینش، عدالت در قانون گذاری و عدالت در حوزه جزا دارد. فضل الهی نیز به معنای نعمت ها و مواهبی است که به بندگان داده می شود؛ فضل الهی تنها مربوط به مؤمنین و خداترسان است در حالی که عدل الهی برای همه افراد یکسان اجرا می شود. از آنجا که فضل الهی به خاطر سخاوتمندی خدا شامل حال آن بندگان می شود کسی حق اعتراض ندارد که چرا از فضل خدا بی نصیب مانده است.

برخي خيال كرده اند كه قرآن مخالف «رجعت» است. دهلوي مي‏ گويد: «مطابق برخي از آيات، رجعت انسان به اين دنيا امکان‏ پذير نيست»؛ لکن باید گفت: ظاهر آيه 99 سوره «مؤمنون» مخالفتي با رجعت ندارد؛ چون اطلاق اين آيه را مي توان به اخبار متواتر مبنی بر رجعت برخي از افراد، تقييد زد. ضمن اینکه ظهور اين آيه مربوط به قبل از مرگ است و رجعت مربوط به بعد از مرگ می باشد. آری آيات بسياري «نصّ» در تحقق رجعت در اين دنيا دارد و «نصّ» مقدّم بر «ظاهر» است. همچنين آيه 99 اخصّ از مدّعا است؛ زيرا مربوط به درخواست رجعت از طرف کفّار است؛ در حالي که مورد بحث اعمّ است.

از منظر آیات و روایات، صبر، استقامت و پایمردى در کارها مهم ترین شرط پیروزی است. اگر مؤمنین در برابر دشمن قدمها را محکم بردارند و استقامت کنند و به خدا توکل داشته باشند قطعا پیروز خواهند شد، حتی اگر دشمن ده برابر باشد. چرا که صبر نسبت به ایمان همچون سر نسبت به بدن است. آنچه سبب شد که مسلمانان در جنگ هاى نابرابر با دشمنان در صحنه هاى مختلف پیروز شوند همین اصل بود.

قرآن دستور داده تا از طيبات استفاده كنيد تا وسيله‌ اي باشد براي انجام عمل صالح. اينها آفريده های خداوند است و تضادى بين دستگاه آفرينش و دستورات مذهبى وجود ندارد. آری خداوند اولا و بالذات اين طيبات را براى مؤمنين خلق كرده است و استفاده كافران از آنها تبعي است همچون باغبانی که وقتی به گلها آب مي دهد علف هاى هرزه هم سيراب مي شوند. آنچه مهم است اينكه غالب مردم راه افراط را مى پيمايند، و رو به تجمل پرستى مى آورند، به همين دليل است كه قرآن، از اسراف و زياده روى نهي كرده است.

«فردوس» نام باغي است كه نعمت ها در آنجا جمع است و از برترين باغ هاى بهشت است. در آنجا مقاماتى است كه فرد بهشتى در آن مقامات، توجّهى به باغ و ميوه و حور العين نكند. مقام ديگر، مقام رضوان الله است كه وقتى مى بينند خداوند از آنها راضى شده احساسشان را با هيچ چيز معامله نمي كنند.

تکالیف مؤمنین نسبت به امام زمان(عج) عبارتند از: ايمان به حتمى بودن خروج حضرت مهدى(عج)، صبر و تمسك به دين حق در فتنه ها، درخواست معرفت پیدا کردن به امام زمان(عج) از خداوند، تجديد بيعت و ثبات بر اطاعت، مقابله با شبهات، كمك به برادران مؤمن، فريب نخوردن از مدعيان دروغين مهدويت، زياد دعا كردن براى تعجيل فرج، وقت معين نكردن براى ظهور، دوست داشتن حضرت و ... .