آيات قرآن درباره «خلود» در بهشت و جهنّم تناقض ندارند؛ چون اشقيا و سعدا به تناسب نوع كردارشان در جهنّم و بهشت خلود دارند، و اين تعبيرى كه در محاورات عرب رايج است دوام و استمرار را تداعى مى‌كند و براساس سياق آيات، استمرار و خلود در هر دو مورد بر مشيّت خداوند معلّق شده است؛ چنان كه هر تصميم و سنّت ديگرى سرانجام به مشيّت او وابسته است.

قرآن با تعبيرات مختلف تاكيد كرده كه باغ هاى بهشتى متعدد و گوناگون است و مراتب و مقامات آن به گونه اي است كه هر گروه از بهشتيان طبق لياقت هايشان در آن باغ ها جايگزين مى شوند. در يكي از اين آيات مي خوانيم: «دو باغ بهشتى از طلا براى مقربان و دو باغ بهشتى از نقره براى اصحاب يمين است». در روايتي از ابن عباس نيز آمده كه باغ هاى بهشتى هشت عدد به نام هاي «جنة المأوى»، «دار الجلال»، «دار القرار»، «دار السلام»، «جَنَّةُ عدن»، «جنة الخُلد»، «جنة الفردوس» و «جنة النعيم» است. بنابراين بهشت داراي باغها و مقامات متعدد است.

اكثر دانشمندان اسلامى معتقدند بهشت و دوزخ هم اكنون وجود دارد و دليلشان آيات قرآن است. در مقابل بعضى از علمای قدیم معتقد بودند بهشت و دوزخ فعلاً وجود خارجى ندارد و بعداً ايجاد مى شود. آنها براى اثبات مدعاى خود به آيه شريفه: «همه چيز جز ذات پاك او فانى مى شود» استدلال كرده اند. در پاسخ آنها بايد گفت: بهشت و دوزخ در باطن اين عالَمند نه در ظاهرِ آن و فنا و هلاكت مربوط به ظواهر اين جهان است. برخى نيز گفته اند آنچه فانى و هلاك مى شود تنها جهان ماده است كه بواسطه علل مادى ايجاد شده است.

بسيارى از احاديث تاكيد دارند كه بهشت و دوزخ هم اكنون مخلوقند. روايات مربوط به معراج پيامبر(ص) به مسئله بهشت و دوزخ و وجود فعلى آنها اشاره كرده است. به تأكيد علامه مجلسي، ايمان به بهشت و دوزخ آن طور كه در آيات و اخبار وارد شده بدون تأويل كردن به معناى ديگر از ضروريات دين است و غالب علماى اسلام معتقدند كه بهشت و جهنم هم اكنون مخلوق هستند.

اشكالي كه به خلقتِ فعلی «بهشت و جهنّم» شده اين است كه ايجاد آنها قبل از قيامت لغو است؛ چون قبل از حساب روز قيامت نه كسى وارد بهشت مى شود و نه كسى وارد دوزخ. پاسخ اين است كه خداوند با اين كار به انسان مى فهماند كه آن پاداش عظيم و آن كيفر بزرگ نسيه نيست و از هم اكنون آماده شده است.

بهشت جاويدان الهى در ماوراء آسمان دنياست و وسعتش به اندازه پهنه زمين و آسمان دنيا يا به مراتب وسيعتر است؛ چرا كه بيانى از اين فراتر نبوده است كه «قرآن» درباره وسعت بهشت بگويد و به اين ترتيب هم موجود است و هم در آسمان است و هم وسعتش به اندازه وسعت زمين و آسمان دنياست. آری هيچ مانعى ندارد كه بر فراز اين ستارگان ثوابت و سيّار و كهكشان ها، عوالم بزرگ ديگرى باشد كه از آسمان و زمين ما به مراتب گسترده تر باشد.

اگر در احاديث آمده كه بهشت هشت درب دارد به این دلیل است که بگويند راه های وصول به سعادت از راه های سقوط در دامان بدبختى بيشتر است و رحمت الهى بر غضبش پيشى گرفته است. از بعضى از اين درها صدّيقان وارد مى شوند و از بعضى شهداء و صالحان و از بعضى شيعيان و محبّان اهل بيت(ع). برخي روايات عدد درهاى بهشت را هفتاد و يك در دانسته كه ممكن است اشاره به عددهاى تكثيرى باشد كه كثرت فوق العاده درها را نشان دهد.

كتيبه ها در هر ساختمانی بيانگر اهداف و نیات سازندگان آن است. درب هاى بهشتى كتيبه هايى دارد که بر روی آن نوشته است: «معبودى جز الله نيست، محمد رسول خدا(ص) و على(ع) برادر رسول الله(ص) است». در روايتي ديگر ‌آمده كه: «بر در بهشت نوشته شده است بخشش در راه خدا ده برابر پاداش دارد و وام دادن هجده برابر». در حديث ديگرى مي خوانيم: پيامبر(ص) فرمود: «بر هشت در بهشت، چهار كلمه نوشته شده است كه از تمام دنيا و آنچه در دنياست براى كسى كه بداند و عمل كند بهتر است».

قرآن در سوره «حدید»، وسعت بهشت را همانند وسعت آسمان و زمين شمرده مي فرمايد: «بهشتى كه پهنه آن همچون پهنه آسمان و زمين است». روشن است كه منظور از «عَرض» در اينجا، عَرض در مقابل طول نيست؛ بلكه منظور، همان مفهوم لغوى يعنى وسعت و پهنه است. البته همان گونه كه نعمت هاى بهشتى از نظر اهمّيّت و گستردگى و تنوّع، هرگز به وصف در نمى آيد، عظمت و وسعت آن نيز چنين است و هرچه در اين زمينه سخن گفته شود باز انسان از ترسيم و توصيف آن عاجز است.

به تصريح آيات «قرآن» بهشت و جهنّم آفريده شده اند. در سوره «آل عمران» آمده: «بهشت براى پرهيزكاران آماده شده است». در سوره «بقره» سخن از وجود فعلى «دوزخ» به ميان آمده، مى فرمايد: «از آتشى بترسيد كه هيزم آن انسان ها و سنگ هاست و براى كافران آماده شده است». در جاي ديگر «قرآن» منكرانِ قيامت را مخاطب ساخته مى فرمايد: «اين چنين نيست كه شما مى پنداريد، اگر علم اليقين داشتيد، قطعاً دوزخ را مى ديديد».