در وام ها و داد و ستدها، تنها معاملاتی باطل و ربوی اند که در آنها شرطی به نفع وام دهنده وجود داشته باشد؛ این شرط چون منفعتی برای وام دهنده ندارد موجب بطلان یا ربوی بودن قرارداد وام نمی گردد و عمل به آن نیز بنا به قاعده «الْمُسْلِمُونَ عِنْدَ شُرُوطِهِم‏»، لازم و ضروری است. بنابراین  وام هايی را كه بانک ها می دهند و مصرف آن را معين و مشخص ‌می كنند، نمی ‌توان در مصارف ديگر صرف كرد.

ایشان می فرماید: «آنچه از مال تو از دست مى رود و مايه پند و عبرتت مى گردد در حقيقت از دست نرفته است»؛ چراكه اموال و داراییِ انسان، ابزاری است براى رسيدن به اهداف مختلف که اگر در مسير اطاعت فرمان خدا و امور معنوى استفاده شود از بین نرفته و براى هميشه ذخيره می شود، اما اگر در مسير عصيان به كار رود، بدترين وسيله می باشد. البته اين سخن امام(ع) اختصاص به مال و ثروت ندارد؛ بلکه گاهی از دست دادن موهبتی، سبب بیداری انسان می شود که این خود، نعمتی بزرگ محسوب می شود.

اگر اين شرط برای وام دهنده منفعت مادی نداشته باشد صحیح است و عمل به آن لازم است؛ چون شرط مشروعى است كه در ضمن عقد لازم، شرط شده است و مشمول روایت «اَلْمُسْلِمُونَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ» مى شود. با این وصف روشن می شود، وام هايى را كه بانك ها مى دهند و مصرف آن را معين و مشخص مى كنند نمى توان در مصارف ديگر صرف كرد.

«رباى معاوضى» تنها در اجناسى است كه با وزن و پيمانه خريد و فروش مى شود و در معدودات (شمردنى ها) جارى نيست؛ ولى در «رباى قرضى» تفاوتى بين اين سه نيست و در تمامی انواع اجناس، ربای قرضی جارى است؛ و اجماع فقها و اطلاق آیات و روایات و دلایل دیگر مبین این حکم است.

ممکن است کسی به انگیزه های مختلفی مانند: نقل و انتقال پول یا حفظ مال و ... چیزی را قرض بدهد که بعدا مقدار کمتری پس بگیرد، این کار از نظر شرعی مجاز است؛ زیرا ادلّه ربا قرضی را حرام مى شمرد كه منفعتى را عايد وام دهنده كند. همچنين آيات قرآن مجيد در زمينه تحريم ربا ناظر به اخذ زياده است. بنابراين اگر كسى مثلا 1000 تومان به كسى وام دهد، مشروط بر اينكه 900 تومان در عوض بپردازد، حرام نيست و ربا محسوب نمى شود.

بعضي ها خيال مي كنند كه خداوند به دليل حديث «كنت كنزا مخفيا» از مخلوقاتش نفع مي برد؛ درحالي كه اين حديث اولا داراي ضعف سندي است و دوما اگر عده اي گنجي پيدا كنند نفع آن به خودشان باز‌ مي گردد. عارفان هم اگر خدا را بشناسند به خودشان سود رسانده اند و به سرمايه عظيمي دست پيدا كرده اند و در اين صورت نفعي به خدا نمي رسانند.

اهل مکّه به پیامبر(ص) گفتند: اگر با خدا ارتباط دارى آیا پروردگار، تو را از گرانى و ارزانى اجناس در آینده با خبرنمی کند تا آنچه به سود و منفعت است تهیه کنى و یا از خشکسالى، و یا پر آبى مناطق مختلف با خبرنمى سازد تا به سرزمین هاى پر برکت کوچ کنى؟ آیه فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت.

«فقير» به گفته راغب در مفردات در اصل به معناى كسى است كه ستون فقراتش شكسته باشد؛ از آنجا كه افراد تهى دست همانند كسى هستند كه گرفتار شكستگى ستون فقرات شده، اين واژه بر آنها اطلاق شده است.
«غنّى» از مادّه «غنا» به معناى بى نيازى، و نقطه مقابل فقر است. ابن منظور در لسان العرب مى گويد: «غَناء» به معناى منفعت و«غِناء» به معناى آوازخوانى، و «غِنا» (بدون مد) به معناى بى نيازى است.
 

اگر در مواردی دعای انسان مستجاب نمی شود به دلیل آن است که در تشخیص مصالح و مفاسد خود دچار اشتباه گردیده، زیرا گاهی با تمام وجود درخواستی را از خداوند دارد، که به هیچ وجه صلاح او نیست. از سوی دیگر، عجول بودن انسان، براى کسب منافع بیشتر و شتاب زدگى او در تحصیل خیر و منفعت، سبب مى‏ شود که بدون بررسی تمام جوانب مسائل، نتواند خیر واقعى را تشخیص داده و هوى‏ و هوس هاى سرکش، حقیقت را در نظرش دگرگون سازد، و به دنبال شرّ برود.

رواياتى داريم كه مى گويد: «قرضِ خوب آن است كه منفعت و سود داشته باشد». این روایات، با روایات تحریم ربا تعارض دارند، اما رفع تعارض آنها روشن است؛ زیرا این روایات ناظر به جايى است كه وام گيرنده شرطى نمى كند و خود را طلبکار نمی داند، اما وام دهنده به ميل خود چيزى به عنوان هديه بر آن مى افزايد. حتی اگر این جمع را نپذیریم، «اطلاق آیات» تحریم ربا و «شهرت فتوایی» که هر دو از مرجّحات است موافق با روایات تحریم رباست لذا جایی برای تعارض نمی ماند.