آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«رباى معاوضى» تنها در اجناسى است كه با وزن و پيمانه خريد و فروش مى شود و در معدودات (شمردنى ها) جارى نيست؛ ولى در «رباى قرضى» تفاوتى بين اين سه نيست و در تمامی انواع اجناس، ربای قرضی جارى است؛ و اجماع فقها و اطلاق آیات و روایات و دلایل دیگر مبین این حکم است.

«رباى معاوضى»؛ (معاملاتی) تنها در اجناسى است كه با وزن و پيمانه خريد و فروش مى شود و در معدودات (شمردنى ها) جارى نيست؛ به همين جهت فروختن 4 گوسفند كوچكتر به 3 گوسفند بزرگتر اشكالى ندارد؛ چون گوسفند از معدودات است، ولى در «رباى قرضى» تفاوتى بين اين سه نيست و در هر سه، ربا جارى است.(1)
نمونه واضح معدود (شمردنى)، در عصر و زمان ما اسكناس است كه رباى قرضى در آن جريان دارد، كه اگر مقدارى اسكناس وام بدهد كه بيش از آن را بگيرد، حرام و رباست.
دلایل تعمیم ربای قرضی به همه انواع اجناس را می توان در امور زیر خلاصه نمود:
1- مشهور در ميان فقها اين است كه تفاوتى در تحريم رباى قرضى، ميان اجناس سه گانه نيست، بلكه ظاهراً مسأله مورد اجماع و اتفاق است.
2. اطلاق آيات و رواياتى كه كلمه «ربا» در آن است، دليل ديگرى محسوب مى شود.
3. عموم روايات «جرّ منفعت» که هرگونه شرط سود را در قرض تحریم می نماید نيز شامل معدودات مى شود، همانطور كه شامل اجناس ديگر است.
4. عمومات عدم جواز شرط در رباى قرضى نيز شامل معدودات مى شود، كه روايات آن مفصل است.
كوتاه سخن اينكه ادلّه چهارگانه دلالت مى كند بر اينكه در رباى قرضى تفاوتى بين مكيل و موزون و معدود نيست.
ممکن است سوال شود: احاديث زيادى در مورد تحريم ربا در معامله درهم و دينار داريم، آيا نمى توان براى جريان رباى قرضى در معدودات (شمردنى ها) به اين روايات استدلال و استناد كرد؟
در پاسخ باید گفت: اگر چه پول و اسكناس در عصر و زمان ما جزء معدودات است، ولى درهم و دينار، در احاديث به عنوان موزون مطرح است و در عصر روایات روى وزن اينها حساب مى كردند نه روى تعداد آنها، در همه معاملات درهم و دينار جزء موزون است، به همين جهت مى گوييم درهم 12 نخود و مختصرى بالاتر و يك دينار 18 نخود است.
شاهد بر اينكه درهم و دينار جزء موزون است، اين است كه فقها مى فرمايند: اگر درهم را با دينار معامله كنند، بايد چيز اضافه اى نيز قرار دهند كه اضافه دينار در مقابل آن قرار گيرد؛ در حالى كه اگر درهم و دينار از معدودات باشد، احتياج به ضم ضميمه ندارد؛ بنابراين درهم و دينار از موزونات است نه معدودات.(2)