در محيط ما و مانند آن كه در «عرف عام» نرخ تورّم در بين مردم محاسبه نمى ‏شود، كلا «ربا» محسوب مى‏ شود، زيرا اشخاصى كه به يكديگر وام مى‏ دهند بعد از گذشتن چند ماه يا بيشتر، عين پول خود را مطالبه مى‏ كنند و تفاوت تورّم محاسبه نمى‏ شود و اين كه در محافل علمى تورّم به حساب مى‏ آيد به تنهايى كافى نيست، زيرا مدار بر عرف عام است.

ولى ما يك صورت را استثنا مى‏ كنيم و آن در جايى است كه مثلا بر اثر گذشتن سى سال، تفاوت بسيار زيادى حاصل شده باشد و لذا در مورد «مهريّه»‏ هاى قديم زنان يا مطالباتى از اين قبيل احتياط واجب مى‏ دانيم كه بايد به نرخ امروز حساب شود، يا لا اقل مصالحه كنند.

«زكات» از نظر شيعه پس از نماز از همه عبادات مهمتر است؛ بلكه در بعضى اخبار ائمه اهل بيت(ع) اين مضمون وارد شده: «مَن لَا زَكَوةَ لَهُ لَا صَلَوةَ لَهُ»؛ (كسى كه زكات نمى دهد نمازش قبول نيست!). شيعه ـ مانند ساير مسلمانان ـ زكات را در «نُه چيز» واجب مى داند: چهارپايان سه گانه (گوسفند، گاو و شتر)، غلات چهارگانه (گندم، جو، خرما و كشمش) و «طلا و نقره» مسكوك. واجب شدن زكات در اين مواردِ نُه گانه، شرايط و حد نصاب معينى دارد كه در كتاب هاى مربوطه توضيح آن داده شده است. مصارف زكات از نظر شيعه همان گروه هشت گانه اى هستند كه قرآن مجيد بيان كرده است.

عثمان در دوران خلافتش دویست هزار دینار از بیت المال به طلحه بخشید. او کشتزار و جوى آب بزرگ و پُر درآمدى در کوفه را نیز به طلحة داد. او در آخر عمرش می گفت: واى بر طلحه! بارى گران از طلا به او بخشیدم و اینک او به دنبال ریختن خون من است.

در روايات اهل سنت، «خمس» در غير غنائم جنگي هم بکار برده شده و در كتب مهمي مانند: صحيح مسلم، صحيح بخارى، سنن بيهقي، اسدالغابة و ... آمده است. در «سنن بيهقى» آمده كه پيغمبر اكرم(ص) فرمود: «در ركاز خمس است، كسى از حاضران گفت: منظور از ركاز چيست؟ پيامبر فرمود: معادن طلا و نقره است كه خداوند در زمين از روز نخست آفريده است». به نقل انس بن مالك: «در خدمت پيامبر(ص) بوديم، يكى از دوستان وارد ويرانه اى شد و گنجى از طلا يافت كه حدود دويست درهم وزن داشت، پيامبر فرمود: اين ركاز است و در آن خمس واجب مى شود».

روش های مختلفی برای خلاصی از «ربای معاملاتی» وجود دارد. از جمله: 1. بیع یک درهم و یک دینار، در مقابل دو درهم و دو دینار. امّا بايد توجّه داشت كه این کار در واقع حيله نيست، چون يك درهم در مقابل دو دينار قرار مى گيرد، و يك دينار در مقابل دو درهم، و به اين صورت معامله دو همجنس نيست. 2. استفاده از مساله هبه. یعنى يك مَن گندم خوب را به صورت مجّانى ببخشد، طرف مقابل هم دو مَنْ گندم نامرغوب را به صورت مجّانى به او هبه مى كند. 3. مقدار كمتر را در مقابل همان مقدار از جنس مقابل معاوضه كنند و طرفِ مقابل، مازاد را به او هبه کند و ...

در بين زرگران نوعي اجاره طلا به صورت غیر شرعی مرسوم است؛ بدين شكل كه يك طرف، یک کیلو طلا را به مدّت معینی اجاره مى دهد و ماهيانه مبلغی دریافت می کند و در پايان زمان اجاره، طلا را پس مى گيرد. اين اجاره باطل است؛ چون در اجاره شرط است كه عين موردِ اجاره باقى بماند و از منافع آن استفاده شود؛ در حالى كه در اينجا عين مورد اجاره از بين مى رود و در آخر سال يك كيلو طلاى ديگر به موجر داده مى شود.

آیه 60 سوره توبه، مصارف زکات را بیان کرده و آن را در هشت مصرف خلاصه مى کند: 1- فقیران. 2- مساکین. 3- عاملان جمع آورى زکات. 4- جلب محبت و تألیف قلوب؛ یعنى کسانى که با تشویق مالى، مى توان محبت آنان را براى پیشبرد اهداف اسلامى جلب نمود. 5- آزاد ساختن بردگان. 6 ـ اداء دین بدهکارانی که بدون جرم و تقصیر، بدهکار شده و از اداى آن عاجزند. 7- در راه خدا؛ منظور، تمام راه هائى است که به گسترش و تقویت آئین الهى منتهى شود.  8 ـ در راه ماندگان.

 برطبق «گنجینه احکام» کسی که اضافه بر مخارج سالیانه خود، نوزده مثقال طلا (از جهت قیمت اگر چه جنس باشد) داشته باشد، لازم است 19% آن را حساب کند و ... نصاب دوم، نوزده دوم و نصاب سوم، نوزده سوم است و تا به حد نوزده نرسیده است حقوقی تعلق نمی گیرد. هر مثقال در این مسلک عبارت از نوزده نخود می باشد. «بهاء» در «اقدس» می گوید: «کسی که مالک صد مثقال از طلا باشد، لازم است نوزده مثقال آنرا برای خدائی که آفریننده زمین و آسمان است خارج کند...».

«مالک بن انس» و «نسائى» و دیگران نقل کرده اند: معاویه یک ظرف پر از طلا یا درهم را در برابر بیشتر از وزنش فروخت. «ابودرداء» به او گفت: پیامبر(ص) از چنین کارى نهى فرمود، باید در برابر هم وزنش فروخته شود، معاویه گفت: من در آن اشکالى نمى بینم. ابودرداء گفت: «دیگر در منطقه اى که تو در آن باشى نخواهم ماند». سپس به مدینه نزد «عمر بن خطّاب» آمد و داستان را برایش نقل کرد. عمر به معاویه نوشت: «آن را فقط مثل در برابر مثل و وزن در برابر وزن بفروش». لازم به ذکر است: حرمت رباخوارى، از ضرورى اسلام است.

درباره ارتکاب گناه توسط معاویه موارد متعددى در منابع اهل سنت نقل شده، مانند پوشیدن حریر و استفاده از طلا و پوشیدن پوست حیوانات وحشی، با وجود نهی پیامبر از این امور، و... تا جایی که یکی از حضار او را به خاطر آنها ملامت نمود. همچنین عده ای از مورخان بزرگ اهل سنت وابستگی شدید معاویه به شراب را نقل کرده اند تا آنجا که مثلا در زمان خلافت عثمان و استانداری معاویه در شام، کاروان ها شراب مصرفی او را حمل می کردند.