از نظر امام علي(ع) پيشوايي «عادل» است كه خود، هدايت شده و ديگران را هدايت كند؛ سنت هاى شناخته شده را برپا دارد و بدعت هاى ناشناخته را بميراند؛ چرا كه سنت ها روشن و نورانى اند و نشانه هاى مشخص دارند و بدعت ها آشكارند و علامت هايى دارند؛ اما ويژگى هاى پيشواى «ظالم» درست نقطه مقابل امام عادل است؛ او هم خودش گمراه است و هم مردم را به گمراهى مى كشاند، هم سنّت هاى الهى را به فراموشى مى سپارد و هم بدعت هاى فراموش شده را زنده مى كند.

ایشان می فرمايد: «اى مالك! بدان من تو را به سوى بلادى فرستادم كه پيش از تو دولت هاى عادل و ستمگرى بر آن حكومت داشتند و مردم به كارهاى تو آن طور نظر مى كنند كه تو در امور زمامداران پيش از خود نظر مى كردى و همان را درباره تو خواهند گفت كه تو درباره آنها مى گفتى». امام(ع) در اين عهدنامه تاكيد كرده كه معيار سنجش حكومت ها از نظر عدل و ظلم، افكار عمومى توده مردم است كه امروز در دنيا از آن سخن می گويند؛ اما در عمل غالباً فراموش شده است.

افراطیون حکم اسلام در مسأله «شهادت» زنان در دعاوی کیفری را مورد انتقاد قرار داده و می گویند: «در مسائل کیفری، گاهی زن اصلاً به حساب نیامده و جرم تنها با شهادت مردان ثابت می شود، مانند زنا که با شهادت چهار مرد و یا سه مرد و دو زن ثابت می شود». د ر پاسخ می توان گفت در چند مورد شهادت زن مورد قبول نیست: 1- موارد اجماعی؛ که اختصاص به جرایم غیر مربوط به حق الناس به جز زنا دارد. 2- مواردی که فقها به جهت اختلاف روایات، اختلاف نظر دارند. 3- در موارد ضمیمه شهادت مردان به زنان، گواهی زن به تنهایی کافی نیست.

در خبر متواتر لازم نيست كه هر يك از خبردهندگان ثقه و عادل باشند؛ بلكه همين كه كذب و تعمد آنها بر دروغ ثابت نشود كافى است. در مورد موضوع وجود و ولادت امام مهدى(عج) نيز مى توانيم به ولادت و وجود ايشان از راه حساب تراكم احتمالات يقين پيدا كرد؛ چون همگى در يك خبر اشتراك نظر دارند كه همان ولادت و وجود امام مهدي(عج) است.

بنابر آموزه های کلامی و فقهی شیعه، فرد معصوم از حق حاکمیت الهی برخوردار است و این از آن روست که در دستگاه فکری تشیع، معصومین نه تنها پیشوایان فکری و ایمانی و دینی مردم، بلکه رهبران سیاسی جامعه نیز هستند. این شأن حاکمیتی به دلایل نقلی و عقلی، به فقها نیز قابل انتقال است.

احادیث بسیاری از معصومین در این باب مورد استناد قرار می گیرد که حداقل دو عنوان از آنها قابل پذیرش و غیرقابل خدشه اند. اولی توقیع شریف حضرت ولیعصر(عج) که دلالت بر لزوم مراجعه به راویان احادیث اهل بیت(ع) به صورت کلی و مطلق می کند و شامل تدبیر امور اجتماعی و حاکمیتی نیز می شود و دیگری حدیث مجاری الامور از حضرت علی(ع) که اطلاق آن در بیان جریان یافتن امور به دست عالمان به حلال و حرام شامل شؤون اجتماعی نیز می گردد.

دلایل عقلی قابل انتقال بودن شؤون اجتماعی و حاکمیتی معصومین به فقها نیز تعابیر گوناگونی دارند؛ یکی از مهم ترین این دلایل این است که بگوییم حیات اجتماعی و کمال فرد و جامعه در گرو اجرایی شدن قوانین الهی است و در زمان غیبت، بدون حضور حاکمی عادل و عالم به شرع، اجرای آن احکام معطل می گردد. بنابراین باید به عالم ترین و عادل ترین و تواناترین فرد برای برقراری آن قوانین که همان فقیه است، مراجعه کرد و او را عهده دار تصدی آن اجتماعی نمود.

چنین تلقی ای از جایگاه فقیه، ریشه در عمق تاریخ فقه شیعه دارد و از دیرباز تا کنون، فقهای شیعه اگرچه کمتر از اصطلاح «ولایت فقیه» استفاده کرده اند، اما با برشماری بسیاری از مناصب سیاسی و حاکمیتی جزئی که سرپرستی شان باید با فقیه باشد، عملا مقام اجتماعی فقیه را به عنوان حاکم شرع و مقام سیاسی ای که باید در مقابل حاکم جائر، به او مراجعه کرد، پذیرفته اند.

قید مطلقه نیز اشاره به این دارد که همه شؤون اجتماعی و حاکمیتی ولایت معصومین بدون هیچ استثنایی، به فقیه منتقل می شود. البته اِعمال این ولایت باید در چارجوب های رعایت مصالح کلی مؤمنین و جامعه اسلامی باشد.

«علم رجال» علمی است که درباره ی وضعیت راویانِ حدیث بحث می کند؛ از این لحاظ که آیا در آنها شرایطی که منجر به قبول روایت از آنها می شود، وجود دارد یا خیر؟ با آموختن این علم می توان روایات را از لحاظ سندی بررسی کرد. هدف از این علم این است که راویان احادیث، یک به یک مورد بررسی قرار بگیرند تا مشخص شود که کدام یک از آنها عادل یا غیر عادل، ثقه یا غیر ثقه، شیعه امامی یا غیر اثنی عشری، ممدوح یا مذموم، معلوم یا مجهول و... می باشند. با شناخت راویان حدیث میزان اعتبار آن برای مجتهد معلوم می شود.

با بررسی عدالت صحابه در پرتو قرآن و روایات، به این نتیجه رسیدیم که در بین صحابه نیز افراد عادل و فاسق وجود دارد. مسلم از ابوسعید نقل مى کند: که پیامبر(ص) مى فرمود: بیچاره پسر سمیه! گروه تجاوزگر تو را مى کشند، و عمار در جنگ صفین به شهادت رسید. هم چنین بخارى نیز روایت کرده که پیامبر(ص) مى فرمود:  بیچاره عمار! آنان را به بهشت فرا مى خواند و آنان او را به دوزخ فرا مى خوانند. حُمیدى گوید: بخاری جمله مشهورى را به خاطر اغراضی از حدیث حذف کرده ، تا معاویه را تبرئه و کارهاى او را توجیه کند.
 

قرآن پس از موفقیت ابراهيم(ع) در آزمونهای بزرگ الهی مي فرمايد: «قال انّى جاعلك للنّاس اماماً». از اين بخش آيه، عظمت مقام امامت و منصوب بودن او از سوى خداوند به خوبى روشن مى شود. همچنین در ذيل آيه تأكيد بيشترى بر اين موضوع نموده می فرماید: «وقتي كه ابراهيم(ع) عرضه داشت: از دودمان من [نيز امامانى] قرار بده، خطاب آمد كه: پيمان من هرگز به ستمكاران نمى رسد». علاوه بر این طبق بیان اهل بیت(ع) این آیه بیانگر این است که امام باید در تمام دوران زندگی اش عادل و بدور از خطا و گناه باشد.

«تعزير» از سه راه ثابت مى شود: 1ـ بيّنه؛ حاكم شرع مى تواند با شهادت دو شاهد عادل مجرم را مجازات كند. 2ـ علم قاضى؛ چنانچه از مبادى حسّيه يا قريب به حس به دست آيد. 3ـ اقرار خود متّهم با وجود تمام شرايط.

خداوند «عادل» است و نشانه هاى عدالش در جاى جاى عالم هستى و حتی در وجود خود انسان ديده مى شود؛ از سوى ديگر، تاريخ گذشته انسان و حوادث امروز به خوبى نشان مى دهد كه احقاق حقّ مظلومان و كيفر ظالمان، هرگز در اين جهان به طور كامل انجام نشده است. پس عدالت حاكم بر اين عالم كه پرتوى از عدالت خداست ايجاب مى كند روزى فرارسد كه پرونده اعمال همه انسان ها بدون استثناء با دقيق ترين حساب، مورد بررسى قرار گيرد و اين، همان روزى است كه رستاخيزش مى ناميم.