آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از دیدگاه علم اخلاق راه عملی درمان «تکبر» این است که فرد سعی کند اعمال متواضعان را انجام دهد تا این فضیلت اخلاقی در اعماق وجود او نفوذ کند، به عنوان نمونه لباس ساده بپوشد، غذای ساده بخورد، از همنشینی با افراد متکبر و مغرور بپرهیزد و در عمل، امتیازی برای خود قائل نشود، خلاصه آنچه نشانه تواضع یا از مظاهر آن است در عمل و سخن به کار بندد و سعی کند این حالت، عادت و سپس ملکه او گردد.

درمان «تكبرّ» از طريق عملى به اين طريق حاصل مى‏ شود كه سعى كند اعمال متواضعان را انجام دهد تا اين فضيلت اخلاقى در اعماق وجود او ريشه بدواند، در برابر خداوند و خلق او تواضع كند، سر به سجده و بر روى خاك نهد و «لَا اِلَهَ اِلَّا اللَّهُ حَقّاً حَقّاً سَجَدْتُ لَكَ تَعَبُّداً وَ رِقّاً لَا مُسْتَنْكِفاً وَ لَا مُسْتَكْبِراً» و مانند اين جمله‏ ها را تكرار كند. لباس ساده بپوشد، غذاى ساده بخورد، با خادمان يا كارگرانش بر سر يك سفره بنشيند، در سلام كردن بر ديگران تقدّم جويد، صدر مجلس ننشيند و در راه رفتن بر ديگران پيشى نگيرد. با كوچك و بزرگ گرم بگيرد و از همنشينى با افراد متكبّر و مغرور بپرهيزد و در عمل امتيازى براى خود بر ديگران قائل نشود، خلاصه آنچه را نشانه تواضع يا از مظاهر آن است در عمل و سخن به كار بندد و سعى كند این حالت، عادت و سپس ملكه او گردد.

در حالات پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله) آمده است كه روى زمين مى ‏نشست و غذا مى ‏خورد و مى ‏فرمود: «اِنَّمَا اَنَا عَبْدٌ آكُلُ كَمَا يَأْكُلُ الْعَبْدُ»(1)؛ (من بنده ‏اى هستم مانند غلامان غذا مى‏ خورم). غالباً اين حديث معروف را درباره على(عليه السلام) شنيده ‏ايم كه: «روزى دو پيراهن خريد يكى به چهار درهم و ديگرى به سه درهم، سپس به غلامش قنبر فرمود: يكى از اين دو را انتخاب كن، قنبر پيراهن چهار درهمى را انتخاب كرد و امام پيراهن سه درهمى را پوشيد».(2)

در خطبه 160 «نهج البلاغه» آمده است كه امام(عليه السلام) درباره پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) چنين مى ‏فرمايد: «وَ لَقَدْ كَانَ يَأْكُلُ عَلَى الْاَرْضِ وَ يَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ يَخْصِفُ بِيَدِهِ نَعْلَهُ، وَ يَرْقَعُ بِيَدِهِ ثَوْبَهُ وَ يَرْكَبُ الْحِمَارَ الْعَارِىَ وَ يُرْدِفُ خَلْفَهُ»؛ (پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) روى زمين [بدون فرش] مى ‏نشست و غذا مى ‏خورد و با تواضع همچون بردگان جلوس مى ‏كرد و با دست خود كفش خويش را وصله مى ‏كرد و بر مركب برهنه سوار مى ‏شد و حتّى كسى را پشت سر خويش سوار مى ‏كرد). البتّه با تغيير شرايط زمان بسيارى از اين امور، امروز معمول نيست و انجام آن توصيه نمى‏ شود، هدف اين است با مطالعه حالات پيشوايان بزرگ و توجّه به مقام والاى تواضع آنها درس بگيريم و كبر و غرور را از خود دور سازيم.(3)