آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

سوء ظن سرچشمه های متعددی دارد، مانند: آلودگى درون و برون: افرادى كه خود آلوده اند، ديگران را همچون خود آلوده مى پندارند. همچنين همنشينی با بدان و زندگی در محيط های آلوده، سبب ایجاد سوء ظن می شود. امام علی(ع) می فرمايند: «همنشينى با بدان سبب بدگمانى به نيكان مى شود». حسد، كينه توزى، تكبر، غرور و عقده حقارت از دیگر عوامل سوء ظن می باشد، که موجب می شود ديگران را، افرادی حقير، پست، آلوده و گنهكار حساب كند، تا آرامش كاذبى براى خويش فراهم نماید.

سوء ظن رذيله اخلاقى است که سرچشمه هاى متعددى دارد، همانند:
1ـ آلودگى درون و برون: افرادى كه خود آلوده اند، ديگران را همچون خود آلوده مى پندارند. و از طريق «مقايسه به نفس»، كه ویژگی بسیاری از انسان ها است، مردم را هم كيش و روش خود مى پندارند، و تا از آلودگى پاك نشوند، به ديگران حسن ظن نخواهند داشت. اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديثى مى فرمایند: «لايَظُنُّ بِاَحَد خَيْراً لاِنَّهُ لايَراهُ اِلاّ بِطَبْعِ نَفْسِهِ»(1)؛ (آدم بد به هيچ كس گمان خوب نمى برد، زيرا ديگران را همچون خود مى پندارد).
2ـ همنشينى با بدان: كسى كه هم نشینان خود را از افراد فاسد و مفسد انتخاب كرده، طبيعى است كه نسبت به همه مردم سوء ظن پيدا كند، چرا كه تصور مى كند معاشران او همانند ساير مردمند، همان گونه كه اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديث معروفی می فرماید: «مُجالَسَةُ الاْشْرارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنِّ بِالاْخْيارِ»(2)؛ (همنشينى با بدان سبب بدگمانى نسبت به نيكان مى شود).
3ـ زندگى در محيط هاى فاسد: هنگامى كه انسان در خانواده يا در شهر و كشورى كه فساد بر آن حاكم شده، زندگى كند، نظر او نسبت به همه افراد، حتى به نيكان نیز تغییر می کند. هر چند معاشران او افراد خوبى باشند ولى غلبه فساد بر محيط، ايجاد سوء ظن مى كند.
4ـ حسد، كينه توزى، تكبر و غرور: بخش ديگری از عوامل سوء ظن است چرا كه شخص حسود و كينه توز مى خواهد به این وسیله از مقام اشخاص بكاهد و كينه خود را از اين طريق اعمال نماید، در واقع افراد متكبر براى تحقير ديگران، به سوء ظن متوسل مى شوند تا آنان را در فكر خود و جامعه، افرادى پست و حقير جلوه دهند.
5ـ عقده حقارت: يكى ديگر از عوامل سوء ظن است. كسى كه گرفتار خود كم بينى شده، و يا از سوى ديگران مورد تحقير واقع می شود، سعى مى كند ديگران را در محيط فكری خود، افرادی حقير، پست، آلوده و گنهكار حساب كند، تا از عقده خود کاسته، و آرامش كاذبى براى خويش فراهم نماید.(3)