با مطالعه اسرار جهان هستى مى فهميم كه سازنده اين جهان براى رساندن هر موجودى به كمالِ ممكن خود، همه گونه وسايل لازم را در اختيار آنها گذارده و در اين راه، كوچك ترين مضايقه اى نكرده؛ حال چگونه مي شود چنين آفريدگارى، موضوع بعثت پيامبران را ـ كه نقش بسيار مؤثرى در تكامل نوع بشر از نظر مادّى و معنوى دارد ـ ناديده بگيرد و جامعه انسانيّت را از اين موهبت بزرگ محروم كند؟! خداوندي كه ساده ترين وسايل تكاملِ تكويني را در اختيار نوع انسان گذارده؛ آيا مي شود در عالَم تشريع، اساسى ترين ركن آن را ـ كه فرستادن پيامبران براى رهبرى بشر است ـ فراموش كند؟!

امام علی(ع) در خطبه 91 «نهج البلاغه»، شگفتی های جهان آفرینش را به گونه ای معرفی می کند كه انسان بی اختیار به معرفت و شناخت پروردگار دعوت می شود. به تعبیر دیگر آثار قدرت خداوند در پهنه جهان هستى و نظم پيچيده و حساب شده حاكم بر آنها نشان مى دهد كه نگهدارى آنها نياز به علم و قدرت بى پايان و ربوبيّت و تدبير فوق العاده اي دارد. این قدرت بيکران، هر انسانى را وادار به اعتراف مى سازد و چراغ معرفتش را در درون دل ها بر مى افروزد.

آیه های بسیاری كه به علائم رستاخيز پرداخته نشان مى دهد كه رستاخيز انسان ها مقارن با رستاخيزى در مجموعه جهان آفرينش است. البته عقل نیز تایید می کند که باید این طرح نو در جهانی نو پیاده شود و نه نظام زندگی فرسوده؛ قرآن می فرماید: «زلزله رستاخیز حادثه عظیمی است که هر زن بارداری جنین خود را فراموش می کند». هم چنین در آیه دیگر می فرماید: «مردم مانند پروانه پراکنده شده، و کوهها همچون پشم زده شده بر باد رفته و متلاشی می شوند»، در حقیقت این انقلاب شامل انسانها، حیوانات، دریاها و زمین و آسمان می شود.

گیاهان یکی از برجسته ترین نشانه های خداوند هستند و قرآن در بسیاری از آیات خود به آفرینش آنها اشاره کرده است. مثلا در سوره شعراء رویش گیاهان در انواع گوناگون به عنوان نشانه ای از قدرت خداوند معرفی شده است. همچنین در سوره نمل نیز بعد از دعوت مردم به مطالعه اسرار آفرینش به رویش گیاهان اشاره می شود و کسانی که خالق این پدیده ها را کسی غیر از خدا می دانند، جاهل خطاب شده و سرزنش می شوند. در سوره های لقمان، یس، انعام و دیگر سوره ها نیز به نشانه های عظمت الهی در آفرینش گیاهان اشاره می شود.

قرآن کریم در سوره «مُلك»، علم الهي را از حدود اعمال بندگان فراتر برده، و به تمام جهان آفرينش گسترش داده است و برای نمونه به آفرینش پرندگان اشاره نموده و از انسان می خواهد به «پرندگان» و نحوه پرواز آنها نگاه کنند و بیاندیشند که چه كسى اين اجسام سنگين را برخلاف قانون جاذبه، برفراز آسمان ساعت ها و گاه هفته ها و ماه ها نگه مى دارد؟ حتّى مى دانيم پرندگان مهاجرى هستند كه گاهى هفته ها و ماه ها پشت سر هم به پرواز خود ادامه مى دهند بى آن كه كمترين توقفى داشته باشند! ...

«تبعيض» فرق گذاشتن ميان دو موجود در شرايط كاملا مساوى است؛ ولى اگر اعمال متفاوت بود يا انجام دهندگان فرق داشتند، تفاوت ميان آنها عين عدالت است؛ اين از نظر پاداش و كيفر. از نظر آفرينش نيز جهان آفرينش مجموعه اى است از موجودات متفاوت؛ چرا كه هر كدام وظيفه خاصى دارند و بايد استعدادها با آن هماهنگ باشد. در آفرينش نظام احسن تفاوت در استعدادها، ذوق ها و سليقه ها باعث مي شود تا هر كدام متناسب با كارى كه نظام خلقت بر دوش او گذارده آمادگى داشته باشد و الا همه چيز به هم مى ريزد و نظام احسنى نخواهد بود.

اجزاى اين عالم چنان به هم پيوسته است كه همگى يك واحد را تشكيل مى دهد. تمام كرات منظومه شمسى در آغاز يك واحد به هم پيوسته بودند و تدريجاً از هم جدا شدند و در عين جدايى به هم مربوط اند. منظومه شمسى خود جزيى از يك كهكشان بزرگ است كه به ضميمه كهكشان هاى ديگر مجموعه واحدى را تشكيل مى دهند كه قانون جاذبه همچون زنجيرى آنها را به هم پيوسته است. قوانين مختلفى كه بر جهان حكومت مى كند، مانند: قانون جاذبه و سرعت نور و قوانين حركت و ...، همه جا يكسان است. اين هماهنگى دليل روشنى بر وحدت آفريدگار جهان است.

برهان تمانع كه گاه از آن به برهان ممانعت يا برهان وحدت و هماهنگى تعبير مى كنند؛ از دو مقدّمه تركيب يافته: نخست انسجام و وحدت و هماهنگى در جهان آفرينش و ديگر اين كه اگر بر اين عالم دو يا چند قدرت حاكم باشد موجب بروز اختلاف و ناهماهنگى مى گردد و از آنجا كه ما هيچ ناهماهنگى و ناموزونى در اين جهان و قوانين حاكم بر آن نمى بينيم؛ درك مى كنيم كه از مبدأ واحدى سرچشمه گرفته و به وسيله خالق يكتايى آفريده شده، و تدبير و تنظيم مى گردد.

آيات زيادى از قرآن خبر از وجود نظم و حساب در مجموعه جهان آفرينش مى دهد، و انسانها را به دقّت و انديشه در اين نظم و حساب دعوت مى كند؛ از سوى ديگر قرآن مجيد از حساب دقيق روز قيامت خبر داده است، و یکی از نام هاى روز قيامت، «يوم الحساب» است. با اين حال چگونه انسان مى تواند از حساب خويش در اين جهان غافل بماند؟!. او كه بايد فردا به حساب خود برسد چه بهتر كه در اين دنيا ناظر بر حساب خويش باشد؛ در روايات اسلامى، مسأله محاسبه نفس از اين هم گسترده تر و واضح تر مطرح شده است.

«ولايت تكوينی» یعنی اینکه خداوند به کسی اجازه دهد در جهان آفرينش دخل و تصرف كند و برخلاف جريان طبيعى عالم، حوادثى را به وجود آورد. قرآن، صراحتا در مورد وقوع اين ولايت، سخن گفته است. مانند: اِحياى مردگان و شفاى بيماران لاعلاج توسط حضرت عيسی(ع) یا فرمانبردارى باد از حضرت سليمان(ع) و ... .