مفهوم دعا درخواست فراهم شدن اسباب و عواملى است كه از دايره قدرت انسان بيرون باشد، آن‏ هم از كسى كه قدرتش بى‏ پايان و هر امرى برايش آسان است. اين درخواست نبايد فقط بر زبانِ انسان جارى شود، بلكه از همه وجود او برخيزد و زبان در اين بخش، نماينده و ترجمان تمام ذرّات وجود انسان و اعضا و جوارح اوست.

«مغز» در ميان ديگر اعضاى بدن، نقشى ممتاز دارد و از ديرباز اهميّت و نقش آن در هدايت جسم معلوم بوده؛ به گونه‌اى كه براى بيان نقش محورى هر چيزى آن را به مغز تشبيه مى كردند؛ ليكن با اين همه، انسانها ادراك و ديگر صفات نَفس را كه بهره‌اى از احساس دارند، به «قلب» نسبت مى دهند. و مراد از قلب نيز «روح» است كه فرمانروا و تدبيركننده امور بدن است؛ همان گونه كه كاركردهاى مذكور را به نَفس (به معناى ذات و خود) نسبت مى دهند.

تقرّب الهی به معنای احاطه خداوند بر وجود و حتّی درونی ترین احساسات و ذهنیات اوست. با احاطه علمى ای که خداوند به ما دارد و با توجه به بودن ما در قبضه قدرت او تكليف ما روشن است. نه افعال و گفتار ما از او پنهان است، و نه انديشه ها و نيات، و نه حتّى وسوسه هايى كه از قلب ما مى گذرد. معنی دیگر قرب در امور معنوى و بندگى آن است كه بنده خدا با اعمال صالح خود در معرض شمول رحمت الهى واقع می شود.
لقاء الله نیز یا به معنی مشاهده آثار قدرت او در صحنه قیامت، پاداش ها و کیفرها و نعمت ها و عذاب هاى او است، یا به معنى یک نوع شهود باطنى و قلبى است. زیرا انسان گاه به جایى مى رسد که گویى خدا را با چشم دل در برابر خود مشاهده مى کند؛ به طورى که هیچ گونه شک و تردیدى براى او باقى نمى ماند. این حالت ممکن است بر اثر پاکى، تقوا، عبادت و تهذیب نفس در این دنیا براى گروهى پیدا شود.
با این توصیف بدیهی است که این دو اصطلاح به هیچ وجه ارتباطی با اعتقاد به جسمانیّت خداوند ندارند.

منظور از یاد و ذکر خدا این است که انسان همیشه یقین و توجّه داشته باشد که هیچ موجودی در عالم نمی تواند مستقلّ و جدای از خدای متعال منشأ اثر باشد. قرآن کریم با وجودی كه مؤمنان را به ياد خداوند دستور مي دهد و آن را مایه آرامش دل ها می داند اما آن را در ذكر زباني خلاصه نمي كند، بلکه عمل صالح و تقوا نیز نقش بسزایی دارند. این آرامش محصول عبوديّت محض حقّ تعالى است و مانند ساير ملكات روحى با تمرين و گذشت زمان حاصل مى شود.

طبق آیات قرآن، ظواهر قرآن نیز مانند محتوا و مفاهیم آن وحیانی و از سوى خداوند است و پیامبر(ص) فقط بیان کننده است و هیچ گونه دخالتی در آن نداشته است.

دلایل زیادی برای این حقیقت وجود دارد که مهم ترین شان عبارت اند از: تحدی و هماوردی قرآن از منکران که آیه ای مانند آن را بیاورند؛ تاکید آیات قرآن بر وحیانی بودن الفاظ آن؛ اصرار پيامبر اكرم(ص) بر حفظ آیات قرآن؛ تفاوت قرآن با حدیث قدسی از لحاظ سبک و بیان و شیوه ترکیب کلمات.

این دو تعریف متفاوت نیست، زیرا اگر امور در جایگاه صحیح خود قرار گیرد موجب هماهنگی همه چیز، از جمله قلوب مردم نیز می گردد. نتیجه ظلم و تبعیض گسسته شدن نظام جامعه و رو در رویی طبقات مختلف مردم و حکومت هاست، ولی نتیجه عدل، اعتماد تمامی افراد حکومت و ملت به یکدیگر و ارتباط عمومی و همبستگی اجتماعی و حسن تفاهم و در نتیجه هاهنگ و همساز شدن قلوب خواهد بود. بیان حضرت زهرا(س) که بخشی از خطبه فدکیه آن حضرت است کنایه به بی عدالتی ناشی از برکناری امام علی(ع) است که سبب تفرقه و ظلم در جامعه شد و انسجام شریعت را از هم گسیخت.

برهان «لزوم عقل بالفعل» از ادله وجود امام زمان(عج) است. بنابر اين دليل، کسی صلاحيت رياست مدينه فاضله را دارد كه دو چيز داشته باشد: از حيث سرشت و طبيعت آماده آن مقام باشد و ملكه چنان كارى را داشته باشد. چنين انسانى كه همه امكانات عقلى، طبعى و كسبى در وجود او در مرتبه كمال به فعليت رسيده همان انسان كامل است كه در وجود امام زمان(عج) خلاصه شده است.

امام علی(ع) درباره حالات قلب انسان می فرماید: «براى دل هاى آدميان علاقه و اقبال و گاه تنفر و ادبار است»، در واقع منظور از «قلب» در اين عبارت، عقل و فكر انسان است كه حالات مختلفى دارد؛ گاهى در حال نشاط و علاقه به انجام دادن كارى و زمانى در حال تنفر و بى علاقگى است. از این رو امام(ع) می فرماید: «دل ها گاهى پرنشاط و زمانى بى نشاط است؛ آن گاه كه نشاط دارند آنها را بر انجام دادن مستحبات بگماريد و هنگامى كه بى نشاطند تنها به واجبات قناعت نماييد». در واقع روح آدمى نيز مانند جسم او حالات مختلف دارد.

امیرالمؤمنین(ع) در حدیثی انسان را بنده احسان می داند و این حقیقتی است که برای نوع بشر قابل لمس است و به شکل ضرب المثل درآمده است. از سویی این واقعیتی است که محبت و خدمت به دیگران موجب جلب عواطف آنها و میل به شناخت شخص محبت کننده می گردد. از این رو امام علی(ع) می فرماید: «بوسيله احسان قلب‌ها به تسخير انسان در مى‌آيد».لذا علما و متکلمین مسأله شكر منعم را يكى از انگيزه هاى تحقيق پيرامون مذهب و شناخت خدا شمرده اند؛ و البته بايد توجّه داشت شكر منعم قبل از آنكه يك حكم عقلى باشد؛ يك فرمان عاطفى است.

«اَفْئِدَة» جمع «فؤاد» از مادّه «فَأد» (بر وزن وَعْد) در اصل به معنى بريان كردن است؛ و لذا به افكار و عقل هاى پخته، «فؤاد» گفته مى شود. اين واژه گاه به معنى قلب، يا پوسته قلب نيز آمده است. بعضى نيز گفته ‌اند كه اطلاق اين واژه بر قلب و عقل هنگامى است كه داراى فروغ و روشنائى باشد. بعضى گفته اند كه «فؤاد» به معنى مركز قلب است در حالى كه قلب به مجموعه آن گفته مى‌ شود.