دعا نقش بسيار مؤثّرى در تربيت نفوس انسانى و سوق آنها به مراتب كمال دارد. «دعا» همچون باران بهارى است كه سرزمين دلها را سيراب و شكوفه‏ هاى ايمان و اخلاص و عشق و عبوديّت را بر شاخسار روح آدمى ظاهر مى ‏سازد! دعا عامل مهمّى براى تربيت و پرورش روح انسان است؛ دعا نور اميد بر دل مى ‏پاشد، در مشكلات به انسان نيرو مى‏ بخشد، نشاط و شادابى روح و دل را تضمين مى‏ كند و در برابر مصائب زندگى به انسان پايدارى و تحمّل مى‏ دهد. 

امام علی(ع) برای كسب «نشاط» در انجام کارها، می فرماید: «براى رفع افسردگى از دل ها و تن ها، سخنان حكمت آميز و ظريف انتخاب كنيد». انسان بر اثر محدود بودن توانش، دچار خستگي روح و جسم مى شود؛ اما خداوند جوششى از درون براى كارهاى مجدد ایجاد می کند و به انسان براى اطاعت پروردگار و مديريت امور نيرو و توانايي مى دهد. از سویی مزاح بايد در حد اعتدال و خالى از افراط و آزار ديگران باشد تا سبب خشم خداوند نشود، از این روست كه پیامبر(ص) مزاح كردن را به صورتى كه موجب معصيت نشود نشانه شخصیت انسان دانسته اند.

قرآن در سوره روم پدیده خواب را به عنوان یک پدیده مهم آفرینش و نمودارى از نظام حکیمانه آفریننده آن معرفی کرده؛ چراکه تمام فعالیت هاى جسمانى و بخش مهمى از فعالیت هاى فکرى و مغزى انسان برای استراحت تعطیل می شود و دستگاه هائى از جسم، مانند قلب و ریه و... به کار خود ادامه مى دهند. این موهبت بزرگ الهى، سبب مى شود که جسم و روح انسان، به اصطلاح سرویس شود، و  آرامش و رفع خستگى حاصل شود و انسان، حیات و نشاط تازه اى پیدا کند. مسلماً اگر خواب نبود، روح و جسم انسان، بسیار زود پژمرده می شد.

اگر نشاط بعد از عبادت، به دلیل توفيقى باشد كه خدا به بنده خود داده، منافاتى با خلوص نيّت ندارد ولی اگر اين نشاط از مشاهده اعمال انسان توسط مردم حاصل گردد، با خلوص منافات دارد. البته نشاط بعد از مشاهده مردم، موجب بطلان عمل نمى شود، مشروط به اينكه به هيچ وجه مقدار يا كيفيّت اعمال خود را بر اثر مشاهده مردم تغيير ندهد. امام باقر(ع) می فرماید: «(این نشاط) اشكالى ندارد، هر كسى دوست دارد كه در ميان مردم كار خير او آشكار گردد مشروط بر اين كه عمل خير را براى اين هدف انجام نداده باشد».

در روايات اسلامى به طور گسترده به مسئله «يقظه» اشاره شده، از جمله اين كه: «خداوند پيامبرى به سوى شما فرستاد تا بيماري هاى شما را برطرف سازد و شما را از خواب غفلت بيدار كند». «آيا كسى نيست كه از خواب غفلتش بيدار شود، قبل از مدت پايان عمرش؟». «با نور يقظه و بيدارى، چشم و گوش و قلب را روشن سازيد» و ....

امام علی(ع) درباره حالات قلب انسان می فرماید: «براى دل هاى آدميان علاقه و اقبال و گاه تنفر و ادبار است»، در واقع منظور از «قلب» در اين عبارت، عقل و فكر انسان است كه حالات مختلفى دارد؛ گاهى در حال نشاط و علاقه به انجام دادن كارى و زمانى در حال تنفر و بى علاقگى است. از این رو امام(ع) می فرماید: «دل ها گاهى پرنشاط و زمانى بى نشاط است؛ آن گاه كه نشاط دارند آنها را بر انجام دادن مستحبات بگماريد و هنگامى كه بى نشاطند تنها به واجبات قناعت نماييد». در واقع روح آدمى نيز مانند جسم او حالات مختلف دارد.

خداوند در سوره حجر می فرماید: «خزائن و گنجینه هاى همه چیز نزد ماست، ولى ما جز به اندازه معین آن را نازل نمى کنیم». در آیه دیگر می فرماید: «اگر خداوند روزى را بدون حساب بگستراند بندگان منحرف شده ظلم و ستم مى کنند». تلاش براى زندگى علاوه بر دوری از تنبلى، موجب حرکت و نشاط مى شود و وسیله خوبى براى اشتغال سالم فکرى و جسمى است. با توجه به وجود شهوت و غرور در انسان، اگر همه چیز بى حساب در اختیار او قرار داشت، یک مشت انسانهاى بى کار، با شکم هاى سیر، غوغائى به پا مى کردند.