آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

برهان «لزوم عقل بالفعل» از ادله وجود امام زمان(عج) است. بنابر اين دليل، کسی صلاحيت رياست مدينه فاضله را دارد كه دو چيز داشته باشد: از حيث سرشت و طبيعت آماده آن مقام باشد و ملكه چنان كارى را داشته باشد. چنين انسانى كه همه امكانات عقلى، طبعى و كسبى در وجود او در مرتبه كمال به فعليت رسيده همان انسان كامل است كه در وجود امام زمان(عج) خلاصه شده است.

«فارابى» برهانى را اقامه كرده كه قابل انطباق بر وجود امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) است و آن برهان، همان «برهان لزوم عقل بالفعل» است. او مى گويد: «هر عضوى از اعضاى مدينه فاضله را صلاحيت آن نيست كه رياست مدينه فاضله را بر عهده گيرد. رئيس مدينه فاضله نمى تواند هر كسى باشد؛ زيرا رياست به دو چيز است: يكى آنكه شخص از حيث سرشت و طبيعت آماده آن مقام باشد. ديگر آنكه ملكه و هيئت ارادى چنان كارى را داشته باشد. چنين انسانى، انسان كامل است كه بالفعل هم عقل است و هم معقول ... . اين رئيس هم معلم است و هم مرشد و هم مدبر ...».(1) فارابى براى برپايى اجتماع، وجود معلم را - كه همان امام است - ضرورى مى داند و اين يكى از عقايد شيعه است كه بايد امام بر اجتماع اشراف كامل داشته باشد.
اين فيلسوف بزرگ، امام را عقل بالفعل مى داند يعنى انسانى كه همه امكانات عقلى، طبعى و كسبى در وجود او در مرتبه كمال و نهايى به فعليت رسيده و دائم الاتصال به عقل فعال است؛ بلكه خود به گونه اى عقل فعال است. فارابى چنين شخصى را شايسته آن مى داند كه در رأس جامعه قرار گيرد و معلم و مربى و امام و رئيس باشد. در نظر او اين گونه رئيسى در جامعه به منزله قلب در بدن انسان است.(2)،(3)