طلحه و زبیر از اولین کسانی بودند که برای فشار بر عثمان سپاه جمع کرده و ادعای خلافت نیز داشتند. برخی از صحابه از جمله امام علی(ع) و ابن عباس و حسن بصری و مالک اشتر، صریحا به نقش این دو نفر در شوراندن مردم علیه عثمان و زمینه چینی برای قتل عثمان اشاره کرده اند. به خصوص طلحه که منابع تاریخی به دشمنی بسیار شدید و تند او با عثمان، گواهی می دهند.
به هر حال این دو نفر در رفتاری بسیار عجیب و با اینکه نقش مهمی در شورش علیه عثمان داشته اند، بعداز بیعت با امام علی(ع)، وقتی دست خود را کوتاه از خلافت و حتی امارت یافتند، علم خونخواهی عثمان را برافراشتند و به همین بهانه همراه با عایشه بر علیه امام علی(ع) در جنگ جمل شرکت کردند.

امام علی(ع) در برخورد با معاويه، راههاى مختلف مسالمت آميز را بكار برد؛ ولى هيچ كدام سودى نبخشيد و نشان داد كه معاويه در برابر هيچ منطق و دليلى سر تسليم فرود نمي آورد. او فقط به فكر رسيدن به حكومت بود و حاضر بود در پاى آن همه چيز را قربانى كند! بديهى است در برابر چنين شخصى، دو راه بيشتر وجود ندارد يا تسليم شدن و سپردن مقدّرات جامعه اسلامى به چنين فردى خودخواه و خودكامه و يا دست بردن به اسلحه و پاكسازى جامعه از لوثِ‌ وجود او! بنابراين براى امام(ع) راهى جز جنگ و پيكار باقى نمانده بود.

«مروان بن حَكَم» از دشمنان سرسخت امام على(ع) بود. پدرش «حَكَم» به خاطر كارشكنى هاى مكرّر بر ضدّ پيامبر(ص) به طائف تبعيد شد و مورد نفرين ایشان قرار گرفت. خليفه سوم، حَكَم را به مدينه آورد و جزو خواص خود كرد. مروان بعد از قتل عثمان، با على(ع) بيعت كرد؛ ولى خيلي زود به اصحاب جمل پيوست و در جنگ اسير شد و بعد از آزادي به معاويه پيوست. او بعد از معاوية بن يزيد به خلافت رسيد و تصميم گرفت خلافت را بعد از خود به فرزندش عبدالملك و سپس عبدالعزيز بسپارد و سرانجام توسط همسرش كه مادر خالد بن يزيد بود كشته شد.

امام على(ع) براى دفع این اتهام بنی امیّه مى فرمايد: «اين تهمت ها بسيار زشت و ناجوانمردانه است، من نه در خون عثمان و نه در خون شخص ديگرى مشاركت نداشته ام. من بيشترين دفاع را از او كردم هر چند او را در بسيارى از مسايل مقصّر مى دانستم ولى نه در حدّ كشتن. من بسيار او را نصيحت كردم و از عواقب كارش بر حذر داشتم و آنها را كه بر ضدّش شوريده بودند، به صبر و اصلاح كارها دعوت نمودم در حالى كه بسيارى از بنى اميّه كه امروز به خونخواهى او برخاسته اند، ساكت و خاموش بودند ...».

حجاج یکی از سنگدل ترین مردان تاریخ جهان است. او شخصی ناقص الخلقه و کریه منظر بود که ممکن است همین عقده حقارت يكى از انگيزه هاى بى رحمى او باشد. او از سوی عبدالملک به حکومت حجاز و بصره و کوفه منصوب شد و فجایع عظیمی را به بار آورد. از این رو شعبی مى نویسد: «اگر حجاج را در مقابل خبيث ترين فرد هر امتی قرار دهیم، بر آنان غلبه خواهيم كرد». سرانجام در سن 54 سالگى بوسیله بيمارى شديد درونى راهى جهنم شد. به گونه ای که از شدت سرما فرياد مى كشيد در حالی كه ظرفهاى آتش پوست بدنش را مى سوزاند.

امام علی(ع) با هشدار نسبت به پیامدهای تصمیم شورای شش نفره می فرماید: «هيچ كس زودتر از من دعوت حق را اجابت نكرد و همانند من به صله رحم و احسان نپرداخت». امام با اشاره به فضایل خود، به شرح آينده اين انتخاب پرداخته و مى فرماید: «با چشم خود شمشيرهايى را ببينيد كه از نيام درآمده و به پيمان ها خيانت شده، بعضى از شما پيشوايان ضلالت، و بعضى پيروان اهل جهالت خواهيد بود ...».

طلحه و زبیر که خود از زمینه سازان قتل عثمان بودند، به خاطر نارضایتی که از علی(ع) داشتند و از مخالفت عایشه با انتخاب علی(ع) آگاه بودند او را به خونخواهی عثمان تشویق کردند، تا به بهانه خون عثمان و با کمک عایشه مسیر نیل به قدرت را هموار کنند. آنان با تحریک مردم یک خلیفه را کشتند و با دستاویز قرار دادن خون آن خلیفه بر خلیفه ای دیگر شوریدند.

علماى اهل سنت در ماجراى قتل عثمان انصاف را رعایت نکرده و دست به تحریف کلمات زدند و آنچه را موافق هوى و هوس آنها بود، نقل کرده و آنچه را که دوست نداشتند رها کردند. طبرى در تاریخ خود مى نویسد: «ما بخشى از علّت های قتل عثمان را یادآور شدیم و از ذکر بخش زیادى از آنها صرف نظر کردیم، و این به خاطر عواملى بود که ما را به صرف نظر کردن از آنها وامى داشت».

علی(ع) در خطبه 30 نهج البلاغه مى فرمایند: «عثمان استبداد و خودکامگى پیشه کرد، و شما بى تابى کردید و از حدّ گذراندید، و خدا در خودکامگى، و در بى تابى و تندروى، حکمى دارد که تحقّق خواهد یافت».

در نامه ابن عبّاس به معاویه آمده است: «...به خدا سوگند مى خورم، که تو دوستدار هلاکتش بودى و مردمت را از کمکش باز داشته بودى، با آن که فریاد کمک خواهى اش به تو رسیده بود و از تو یارى مى جست و تو اعتنایى نکردى تا همان گونه که مى خواستى، کشته شد. تو مى دانستى که مردم، ما را با تو برابر نمى نهند. از این رو مرگ عثمان را دستاویز خود قرار دادى و خونش را به گردن ما انداختى و پس از آن، پیوسته بالا و پایین کردى و با نابخردان، در حقّ ما ستیزه نمودى تا به آنچه خواستى رسیدى...».