آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) با هشدار نسبت به پیامدهای تصمیم شورای شش نفره می فرماید: «هيچ كس زودتر از من دعوت حق را اجابت نكرد و همانند من به صله رحم و احسان نپرداخت». امام با اشاره به فضایل خود، به شرح آينده اين انتخاب پرداخته و مى فرماید: «با چشم خود شمشيرهايى را ببينيد كه از نيام درآمده و به پيمان ها خيانت شده، بعضى از شما پيشوايان ضلالت، و بعضى پيروان اهل جهالت خواهيد بود ...».

امام علی(علیه السلام) در قسمت اول از خطبه 139 نهج البلاغه مى فرمايد: (هيچ كس زودتر از من دعوت حق را اجابت نكرد و به سوى صله رحم و احسان و بخشش همچون من نشتافت)؛ «لَنْ يُسْرِعَ أَحَدٌ قَبْلِي إلَى دَعْوَةِ حَقٍّ، وَ صِلَةِ رَحِمٍ، وَ عَائِدَةِ كَرَمٍ».
در اين سه فضيلت بزرگ، ابتدا اشاره به پذيرش اسلام نموده كه على(عليه السلام) نخستين كسى بود كه اسلام را پذيرفت، و طبيعى است چنين كسى از همه با هوش تر و نسبت به اسلام دلسوزتر است، و ديگر اين كه او در صله رحم نيز پيشگام بود، چرا كه از آغاز دعوت پيامبر(صلى الله عليه و آله) تا پايان عمرش همواره در كنار او قرار داشت، و در حوادث سخت همچون ليلة المبيت، جنگ احد و مانند آن، خود را سپر بلا براى حفظ جان پيامبر(صلى الله عليه و آله) نمود و در احسان و بخشش نيز از همه پيشگام تر بود، تا آن جا كه خداوند آياتى در قرآن در مورد بخشيدن خاتم در حال ركوع(1)، و يا بخشيدن غذاى خود به مسكين و يتيم و اسير(2)، و يا بخشيدن درهمى پنهان و درهمى آشكار، درهمى در شب و درهمى در روز(3) نازل فرمود.
سپس با توجه به اعترافى كه همگان نسبت به او در اين امور داشتند، مى فرمايد: (اكنون كه چنين است، سخنم را بشنويد و گفته هايم را حفظ و نگهدارى كنيد)؛ «فَاسْمَعُوا قَوْلِي، وَ عُوا مَنْطِقي».
در انتخاب عثمان عجله نكنيد، اين كار خطرناكى است كه عواقب شومى دارد و براى مسلمين بسيار گران تمام مى شود.
در ادامه اين سخن به شرح آينده تاريك اين انتخاب پرداخته، و مى فرماید: (ممكن است بعد از امروز، در مورد اين امر خلافت با چشم خود شمشيرهايى را ببينيد كه از نيام به در آمده و به پيمان ها خيانت شده! و بيعت ها نقض گرديده است تا آن جا كه بعضى از شما پيشوايان اهل ضلالت، و بعضى ديگر پيروان اهل جهالت خواهيد بود)؛ «عَسَى أَنْ تَرَوْا هذَا الاَمْرَ مِنْ بَعْدِ هذَا الْيَوْمِ تُنْتَضَى(4)فِيهِ السُّيُوفُ، وَ تُخَانُ فِيهِ الْعُهُودُ، حَتَّى يَكُونَ بَعْضُكُمْ أَئِمَّةً لِأَهْلِ الضَّلَالَةِ، وَ شِيعَةً لِأَهْلِ الْجَهَالَةِ».
در اين كه، اين پيشگويى اشاره به حوادث قتل عثمان و كشيده شدن شمشيرها و شكستن بيعت ها از سوى كسانى همچون طلحه و زبير، و مانند آنها است، يا اشاره به شورش ناكثين و قاسطين و مارقين آتش افروزان جنگ جمل و صفّين و نهروان مى باشد، در ميان مفسّران نهج البلاغه گفتگوست.
ولى با توجه به ظروفى كه اين خطبه در آن ايراد شده، هنگام شورا براى انتخاب خليفه سوّم به نظر مى رسد كه تفسير اوّل قويتر است، و همان گونه كه امام(عليه السلام) پيش بينى كرده بود با روى كارآمدن عثمان، حيف و ميل در بيت المال آغاز شد، و بستگان و اطرافيان او مقام هاى حسّاس كشور اسلامى را در اختيار گرفتند، و خود را روى بيت المال افكندند و هر كارى خواستند با بيت المال مسلمين انجام دادند، و اين امر خشم مسلمين را برانگيخت و بر ضد او قيام كردند، گروهى همچون طلحه و زبير، سردمدار اين قيام بودند، و گروهى هم به دنبال آنها افتادند و شد آنچه نمى بايست بشود، در حالى كه اگر تعصّب هاى خويشاوندى و ملاحظات شخصى بر آن شوراى آن چنانى حاكم نمى شد و خلافت را به دست اهلش مى سپردند، نه آن حوادث به وجود مى آمد، و نه حوادث نامطلوب بعد از آن، چرا كه ريشه هاى فتنه ناكثين و قاسطين و مارقين را نيز بايد در حوادث عصر عثمان جستجو كرد.
جالب اين كه ابن ابى الحديد در مورد شورای شش نفره مى گويد: (متأسفانه اين شورا سبب هر فتنه اى بود كه در آن زمان واقع شد و يا تا دامنه قيامت در جهان اسلام روى مى دهد)؛ «انّ ذلك كان سبب كلّ فتنة وقعت و تقع إلى أن تنقضي الدُّنيا».(5)
اين شورا بود كه سرانجام، ارزش هاى اسلامى را كم رنگ و بى رنگ ساخت و ارزش هاى جاهلى و معيارهاى مادى و دنيوى را بر جامعه اسلامى حاكم كرد و زبان حقگويان را بريد، ابوذرها به تبعيد كشيده شدند و افراد با شخصيتى همچون عمّار ياسر هنگامى كه به نتيجه شورا اعتراض كردند مورد خشم و غضب واقع شدند و هيچ كس به سخنان آنها اعتنا نكرد(6).