بر اساس شواهد تاريخی، حضرت علی(ع) از کودکی در خانه پيامبر(ص) رشد یافت، و نخستین کسی بود که به پیامبر(ص) ایمان آورد، و با سرور زنان عالم، حضرت فاطمه(س) ازدواج کرد. همچنین پیامبر(ص) در حدیث منزلت، نسبت امام را با خود مانند نسبت هارون به موسی(ع) دانسته است. از سویی عدم مخالفت با پيامبر(ص) حتی براي يك لحظه، تقسيم كننده بهشت و جهنم، اطلاع از اسرار پیامبر(ص)، نجات جان پيامبر(ص) در شب هجرت، برتری ضربت شمشير امام در جنگ خندق از عبادت جن و انس و ... از دیگر فضائل امام علی(ع) است که در تاریخ ثبت شده است.

کتاب «حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء» یکى از کتاب هاى معتبر اهل سنت در زمینه حدیث، رجال، و تاریخ اسلام است که توسط احمد بن عبدالله بن احمد ابو نعیم اصفهانى (336ـ430هـ) تالیف شده است. او که به شدت در عقاید اشعرى تعصب و پافشارى داشت، بسیارى از عقاید خود را در این کتاب و سایر کتاب هایش منعکس کرده است. ابن کثیر مى گوید این کتاب نشانه دانش گسترده ابونعیم و فروانى اساتید او است و اینکه او قدرت فراوانى در تخریج احادیث نبوى با همه راه هاى ممکن داشته است. ابونعیم در این کتاب بسیارى از احادیث مربوط به فضائل اهل بیت پیامبر(ص) را آورده است. او تعابیر بسیار ارزشمندى براى على بن ابى طالب(ع) به کار برده است؛ مثل «سید قوم، محب مشهود، محبوب معبود، باب مدینه العلم و العلوم، سرآمد مخاطب هاى الهى، استنباط کننده اشارات ربانى، پرچم هدایت یافتگان، نور اطاعت کنندگان از اوامر الهى، سرپرست تقوا پیشگان، و امام عادلان. البته ابو نعیم نه فقط در ذیل شرح حال امام على(ع) بلکه در سایر بخش هاى کتاب نیز به مناسبت هاى گوناگون چنین مطالبى را نقل کرده است. از این رو هم مورد انتقاد برخى از علماى متعصب اهل سنت مثل ابن جوزى واقع شده و هم مورد توجه و احتجاج علماى برجسته شیعه قرار گرفته است.
 

خوارزمى حنفى به سندش از ابن عباس نقل کرده که رسول خدا(ص) فرمود: «اگر درختان قلم، و دریاها مرکب و جن حساب گر و انسانها نویسنده شوند، نمى توانند فضایل على بن ابى طالب(ع) را شمارش نمایند». او همچنین از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: «همانا خداوند براى برادرم على(ع) فضایلى را قرار داده که از کثرت، به شماره در نمى آید».

حاکم حسکانى به سندش از مجاهد نقل کرده که گفت: «همانا براى على(ع) هفتاد منقبت است که براى هیچ یک از اصحاب پیامبر(ص) مثل آن نبوده است و هیچ یک از مناقب آنان نیست جز آن که على(ع) در آن ها شریک است».

علماى اهل سنت ضمن اعتراف به فضائل بی شمار علی(ع)، گفته اند: براى هیچ یک از اصحاب رسول خدا(ص) از فضایل صحیح السند به مقدار آنچه براى على بن ابى طالب نقل شده، نرسیده است. فضایلش، در عظمت و روشنى به حدّى است که نمى توان متعرض آن شده و آنها را انکار کرد و هر کس على(ع) را پیشواى خود قرار دهد، رستگار شده، زیرا پیامبر(ص) فرمود: خداوندا، حقّ را بر محور وجود على بچرخان. صفاتى در وجود على(ع) گرد آمده که در دیگر خلفا نبوده و یارانى داشته همانند انصار پیامبر که از دوستى و دلبستگى به دنیا خود را تهى کرده و على را بیشتراز جان خویش دوست مى داشتند.

کتاب «اسنى المطالب» فى مناقب على بن ابى طالب (ع) توسط شمس الدین ابوالخیر محمد بن محمد دمشقى شافعى معروف به ابن جَزَرى (751 ـ 833 ق) تالیف شده است و یکى از مهمترین کتاب‌های به شمار مى رود که توسط علماى اهل سنت در فضایل و مناقب امام شیعیان و خلیفه بلافصل نبى اکرم (ص) به نگارش در آمده است.  اهمیت کتاب اسنى المطالب فى مناقب على بن ابى طالب در این است که ابن جزرى در آن «حدیث غدیر» و ولایت علی بن ابى طالب (ع) را اثبات کرده و تواتراین حدیث را مطرح کرده است. در واقع او این کتاب را براى اثبات حقانیّت على بن ابى طالب (ع) در خلافت بلافصل رسول اکرم (ص) نوشته است که علماى شیعه بویژه علامه مجلسى و علامه امینى به مطالب آن استناد کرده اند؛ او منکر حدیث غدیر را از جاهلان و متعصبان دانسته است. به دلیل شخصیتى علمى که در زمینه حدیث و تاریخ اسلام دارد و اهل سنت او را به عنوان یکى از راویان عادل و معتبر پذیرفته اند، کتاب اسنى المطالب او نیز به عنوان یک اثر حدیثى معتبر شناخته شده است.

عاصمى، با اسناد خودش نقل کرده، پيامبر(ص) فرمود: «هر که مى خواهد دانش آدم و فهم نوح و بردبارى ابراهيم و توانمندى موسى را ببيند، على بن ابى طالب را بنگرد». همچنين محمّد بن ابى زکريّاى ثقه، محمّد بن يحياى ثقه و حسين بن محمّد بستى، با اسناد خودشان حديث تشبيه را روايت نموده اند.

او مي گويد: پيامبر(ص) على را به پنج تن از پيامبران همانند ساخته است. بردبارى و دانش و فهم و زهد و توانمندى و زيبايى، شريف ترين ويژگيها هستند و على به کامل ترين مرتبه اين صفات دست يافته بود؛ چرا که بردبارى پيامبران کامل ترين بردبارى و دانش انبيا بى نقص ترين دانش و فهم ايشان تمام ترين فهم و زهد آنان رفيع ترين زهد و توانمندى شان بالاترين توانمندى است. لذا گفته اند: هر انسان گرانمايه اى تنها نشان دهنده يکى از اوصاف کمال است؛ ليکن خداى رحمان تمام بزرگيها و مقامات بلند را در علي(ع) گرد آورد.

ابن مغازلى با اسنادش از انس بن مالک، روايت کرده شکه رسول(ص) فرمود: «هر که مى خواهد علم آدم و فهم عميق نوح را ببيند، على بن ابى طالب را بنگرد»؛ همچنين عاصمى با اسنادش مانند اين روايت را از انس نقل نموده است.

ابوهریره روایت می کند، که رسول خدا(ص) در بین جمعى از یاران خویش فرمودند: «اگر مى خواهید دانش آدم، همّت نوح، اخلاق ابراهیم، نیایش موسى، روش و آیین عیسى، و سیرت و بردبارى محمّد را ببینید، به کسى بنگرید که به سویتان مى آید»، و  آن مرد کسی جزء على بن ابى طالب(ع) نبود.