در روايات متعدّد، علل مختلفى براى تحريم ربا ذكر شده است؛ مانند: «تعطيل شدن تجارت حلال» و «فساد اموال» و «عمل سفيهانه» و «نابودى عواطف و احساسات انسانى» و ... كه اين علّت ها بدون كم و زياد، در مواردى كه حيله اعمال مى شود وجود دارد.

علت حرمت ربای قرضی مشخص است؛ رباخوار چیز اضافه ای از وام گیرنده می گیرد که این عمل سبب تضعیف وام گیرنده و انتقال سرمایه به رباخوار می شود؛ و در اسلام این کار ظلم محسوب می شود. عالمان دینی درباره علت حرمت ربای معاملاتی بیان کرده اند که این معامله مقدمه ای برای سوء استفاده رباخواران می باشد تا ربای قرضی را به صورت معاملاتی انجام دهند.

قرآن حکم تحریم شراب را با تاکیدات بسیاری بیان کرده و می فرماید: «شراب از عمل شيطان است، از آن دورى كنيد تا رستگار شويد». نخست خطاب به مؤمنين شراب را گناهی روشن دانسته و با لفظ رجس و پليد آن را توصيف می کند و آن را از كارهاى شيطان معرفى مى كند، که نشانگر زشتى اين عمل پليد است. سپس دستور صريح بر ترك شرب خمر داده، و رستگارى را در سايه ترك شرب خمر مى داند؛ چراكه شيطان با شرب خمر قصد دارد بين شما دشمني ايجاد كند و شما را از ياد خدا باز دارد.

يكى از نشانه هاى عظمت اسلام، قوانين و احكام آن است كه مى توان از آن به اعجاز حكمى و قانونى تعبير كرد. زيرا اين آيين الهى 1400 سال قبل قوانين و احكامى براى بشر به ارمغان آورده كه امروز ارزش آن روشن شده است. مثلا در مورد شراب فرمود: «بلاى بزرگى براى جامعه بشرى است» در حالی که امروزه ثابت شده كه شراب چه مفاسد و آسیب هایی برای سلامت جسم و جامعه و معنويّات انسان دارد.

اسلام درآمد را محصول یک کار مفید دانسته که شامل مشاغل تولیدی، توزیعی و خدماتی است. امّا كسى كه بواسطه قمار، مبالغ هنگفتى را به دست می آورد و طرف مقابل را به خاك سياه مى نشاند، چنين شخصى نه تنها كار مفيدى نكرده، بلكه مرتكب كاری شيطانى و زشت شده است. خداوند در این رابطه می فرماید: «اموال يكديگر را در ميان خود به باطل و نامشروع نخوريد؛ مگر اين كه تجارتى با رضايت طرفين انجام گيرد». از این رو قمار «اكل مال بالباطل» بوده و لذا حرام است.

قرآن خون حيض را «أَذىً»؛ یعنی چيز آلوده يا زيان آور معرفى كرده است. در حقيقت اين جمله، فلسفه اجتناب از آميزش جنسى زنان در دوران قاعدگى را بيان مى كند. در واقع آميزش جنسي در چنين حالتى، علاوه بر اين كه تنفّرآميز است، زيان هاى بسيارى را نيز به دنبال دارد. همانند: احتمال عقيم شدن مرد و زن، و ايجاد يك محيط مساعد براى پرورش ميكروبِ بيمارى هاى آميزشى، و ... از این رو پزشكان نيز آميزش جنسى در دوران قاعدگی را مضر و ممنوع مى دانند.

از بین انواع ربا، «رباى قرضى» اهميّت و خطرات بيشترى دارد؛ چون در بین مردم به شدّت مورد ابتلاست و غالب آيات و روايات تحريم ربا، ناظر به این نوع از ربا است و فلسفه هاى پنجگانه تحریم ربا، همه با رباى قرضى سازگار است؛ مثلا روایات یکی از فلسفه های تحريم ربا را جلوگیری از ضعف عواطف انسانی در جامعه دانسته و متروک نشدن «قرض الحسنه» را دلیل تحریم ربا برمی شمرد و اینها همه مناسب با ربای قرضی است.

براى حرمت رباى قرضى، چهار دليل مى توان اقامه كرد: 1- اطلاق آیات ربا: آيات ربا شامل هر دو نوع ربا (قرضى و معاوضه) می شود. 2- روايات متعدّد، مبنى بر اينكه هر نوع قرضی كه سود در آن شرط شده باشد حرام است. 3- رواياتى كه دلالت بر ممنوع بودن ذكر بعضى از شرايط در وام دارد و اين روايات، تمام انواع پنجگانه «شرط زیادی» اعم از فعليه، وصفيّه، انتفاعيّه، عمليّه و منافع در رباى قرضى را كه در تحريرالوسيله امام(ره) آمده است، ممنوع مى شمرد. 4- احاديث خاصّه كه هر كدام يكى از اقسام رباى قرضى را تحريم كرده است.

رواياتى داريم كه مى گويد: «قرضِ خوب آن است كه منفعت و سود داشته باشد». این روایات، با روایات تحریم ربا تعارض دارند، اما رفع تعارض آنها روشن است؛ زیرا این روایات ناظر به جايى است كه وام گيرنده شرطى نمى كند و خود را طلبکار نمی داند، اما وام دهنده به ميل خود چيزى به عنوان هديه بر آن مى افزايد. حتی اگر این جمع را نپذیریم، «اطلاق آیات» تحریم ربا و «شهرت فتوایی» که هر دو از مرجّحات است موافق با روایات تحریم رباست لذا جایی برای تعارض نمی ماند.

اعراب جاهلى به خاطر آنكه سخت آلوده شراب بودند، حكم تحريم شراب در چهار مرحله داده شد. قرآن در ابتدا می فرماید: «از ميوه هاى درختان خرما و انگور، مسكرات و روزى پاكيزه مى گيريد». در مرحله دوم می فرماید: «در حال مستى به نماز نزديك نشويد». در مرحله سوم، شراب را گناهی بزرگ دانسته، هر چند منافعی دارد، اما زيانش بيش از سود آن است. در مرحله چهارم است كه شراب را از عمل شيطان دانسته است و اين، حکم حرمت است.