امام علی(ع) درباره حقوق فرماندهان بر حاکم می فرمايد: «حق شما بر من اين است كه جز اسرار جنگى چيزى را از شما پنهان نكنم و هيچ كارى را بدون مشورت با شما ـ جز در مقام قضاوت و بيان حكم الهى ـ انجام ندهم. هيچ حقى را از شما به تأخير نيندازم و پيش از رسيدن به مقطع نهايى آن را قطع نكنم و همه شما در حق، نزد من يكسان باشيد؛ اما حق من بر شما اين است كه اطاعتم كنيد و از دعوتم [براى جهاد و غير آن] تخلف نكنيد و در دستوراتم سستى و تفريط نكنيد و در ميان مشكلات و شدايد براى حق و به سوى حق فرو رويد».

پس از اطلاع امام علی(ع) از شركت عثمان بن حنيف در مجلس ثروتمندان بصره، حضرت با ارسال نامه ای او را توبيخ كرد و ايرادهايی بر او گرفت. پرزرق و برق بودن، استفاده از انواع غذاهاى گوناگونی که اغنیا از آن بهره مند و مستمندان محروم بودند، از ايرادهای مهم آن سفره بود. ايراد دیگر اين سفره، وجود اموال مشتبه به حرام در آن بود. اما نکته ای که باید به آن توجه کرد، دقت امام(ع) در رفتار کارگزارانشان می باشد، تا جايى كه حتى برای شركت در يك مهمانى نامناسب به آنان هشدار داده و نصيحت شان مى کند.

امام علی(ع) در آغاز نامه 41 نهج البلاغه خطاب به یکی از فرمانداران خود که مرتکب تخلّف در بیت المال شده بود می فرماید: «من تو را شريك خود در امانتم (حكومت) قرار دادم و تو را از خواص خود گردانيدم و به تو اعتماد کردم. ولی تو هنگامی که دیدی زمانه بر من سخت گرفته و دشمن جسور شده، با خیانت کاران همراه شدی. گويا جهاد خود را به خاطر خدا انجام ندادى و با اين امت براى غصب دنيايشان نيرنگ به كار مى بردى. آيا از بررسى دقيق حساب روز قيامت نمى ترسى؟ اموال مسلمین را بازگردان، وگرنه تو را با شمشیر مجازات می کنم».

نامه امام علی(ع) در سرزنش يكی از فرماندارانش چنين است: «چگونه آب و غذايى را گوارا مى نوشى و مى خورى در حالى كه مى دانى حرام است. چگونه با اموال يتيمان، مساكين، مؤمنان و مجاهدانى كه خداوند توسط آنان بلاد اسلام را حفظ كرده، كنيزانى مى خرى و زنانى را به همسرى در مى آورى [نمى دانى آميزش با آن كنيزان حرام و نكاح با آن زنان نارواست؟]. از خدا بترس و اموال اين گروه را به آنها بازگردان، اگر به اين دستورم عمل نكنى... با اين شمشيرم كه هيچ كس را با آن نزدم مگر اينكه داخل دوزخ شد، ضربه اى بر تو وارد مى كنم».

امام علي(ع) پس از انتصاب «نعمان بن عجلان» به فرماندارى «بحرين»، نامه ای خطاب به فرماندار سابق، «عمر بن ابي سلمه» نوشت، او را مورد تفقّد قرار داده و فرمود: «من نعمان بن عجلان زُرَقى را به جای تو به فرماندارى بحرين منصوب كردم، بى آنكه ملامتى بر تو باشد. چرا كه تو مأموريت خود را به نيكويى انجام دادى و حق امانت را ادا نمودى. من تصميم گرفتم به سوى ستمگران اهل شام حركت كنم و دوست دارم تو با من باشى؛ زيرا تو از كسانى هستى كه من در جهاد با دشمن و برپا داشتن ستون دين از آنها استعانت مى جويم».

به امام علی(ع) خبر دادند كه فرماندار «اردشیر خرّه» اموال بيت المال را بين قبیله اش تقسیم کرده است. حضرت طی نامه ای به او فرمود: «گزارش داده اند، تو غنايمی که با تلاش و خون مسلمانان به دست آمده، در ميان قبيله ات تقسيم مى كنى. اگر این خبر درست باشد، منزلتت را نزد من از دست داده ای. حق خدايت را سبك مشمار و دنيايت را با نابودى دينت سامان مده؛ كه از زيانكارترين افراد خواهى بود. آگاه باش! حق مسلمانانى كه نزد تو هستند با آنهايى كه نزد منند در بيت المال يكسان است و ورود و خروج آن، بايد به نظر من باشد».

وقتی مغیرة بن شعبه، فرماندار کوفه شد بر منبر مى رفت و على(ع) و پیروانش را نکوهش مى کرد و قاتلان عثمان را نفرین مى نمود و براى عثمان، آمرزش مى طلبید. حجر بن عدى هم مى گفت: کسى که نکوهشش مى کنید، از آن که مى ستاییدش، به برترى سزاوارتر است، و کسى که او را مى ستایید، به نکوهشْ سزاوارتر است تا آن که بر او عیب مى نهید... . این اعتراض هماره بود و باعث شد سهم او از بیت المال قطع شود.

وقتی اميرمؤمنان(ع) محمّد بن ابى بكر را به عنوان والى مصر منصوب كرد در دستور العملى فرمود: «محبت خود را براى آنها بگستر و چهره ات را گشاده دار، مساوات را در ميان آنها حتى در نگاه هايت مراعات كن تا نه بزرگان به حمايت بى دليل تو طمع ورزند و نه ضعفا در اجراى عدالتت مأيوس شوند؛ با خواسته هاى دلت مخالفت كن و هرگز خدا را به خاطر رضاى احدى به خشم نياور كه خداوند جاى همه كس را مى گيرد ولی كسی جاى او را نمی گیرد؛ از منافقان سخت بپرهيز، چون خطر آنها از مشرکان بیشتر است و مزوّرانه در صدد فریب شمایند ...».

اشکالی که بر استدلال کنندگان به آیات قرآن برای حکم به حرمت استفاده از حیله های ربا وارد است این است که آنچه به صورت علّت حكم در آيات و روايات مطرح مى شود، معمولا حكمت حكم است، نه علّت آن؛ بنابراين اگر چه فرار از ربا و ترك رباخوارى براى از بين رفتن ظلم مى باشد؛ ولى لازم نيست اين فلسفه، كه حكمت حكم است، در تمام مصاديق فرار از ربا وجود داشته باشد.

حضرت علي(ع) در بخشی از نامه 33 نهج البلاغه، درباره ويژگی های فرماندار موفق صفات مهمي را بيان مي كند: دورانديش بودن، با صلابت و قدرت در برابر حوادث ايستادن، خيرخواه مردم و پيشوا و امام بودن و چشم و گوش بر امر و فرمان داشتن از آن جمله اند. به يقين اگر اين شرايط در هر مدير و فرمانده اى جمع شود، در كار خود موفق خواهد بود و توطئه هاى دشمن را در هم خواهد شكست.