برخى از متفكرين غربى، آينده جهان را در سيطره «ليبراليسم» يعنى آزادى همه جانبه بشر، دانسته و تنها راه نجات را در اين فرضيه خلاصه مى كنند. آنها معتقدند چون لیبرالیسم گسترش بیشتری داشته است سایر فرهنگها را در خود حل خواهد کرد و غالب خواهد شد؛ اما اين فرضيه ایرادهايي دارد از جمله اين كه با «اصل فطرت» انسان سازگار نبوده و بنيادگرايي اسلامي را ناديده گرفته و به مشکلاتی چون پوچ گرایی، بحران خانواده، اعتیاد، خشونت، ناامنی، بی بند و باری جنسی و ... دچار شده است.

«جهاد ابتدايى» نه تنها نشانه‌ خشونت‌طلبي نيست؛ بلكه در موارد خاصى با عقل و منطق هماهنگ است و سه نوع آن در قرآن آمده است. «جهاد ابتدايى» گاهي براى خاموش كردن آتش فتنه، گاهي براي جلوگيرى از طغيان طاغيان و باغيان و گاهي براي از بين بردن موانع تبليغات اسلامى صورت مى‌گيرد. برخى از دستورات دينى نيز كه ظاهري خشونت‌آميز دارند منافاتى با رأفت اسلامى ندارند و آنان كه به اسلام، تهمت خشونت مي‌زنند يا از تعاليم اسلامى دورند يا دشمنان كينه‌توزى هستند كه اسلام را مانع منافع نامشروع خود مى‌بينند.

جهان هستی بر مدار عدالت و قانون بنا شده، از سویی انسان نیز در مسیر تعالی و تکامل معنوی و اخلاقی، دارای «آزادى اراده و اختیار» است. اما از آنجا که ممکن است انسان از این آزادى سوء استفاده کرده و به ظلم و فساد و گناه دست بزند، لازم است دادگاه و محکمه اى تعیین شود که همگان بدون استثنا در آن حضور یابند و به جزاى اعمال خود برسند. والا اگر هر کس هر کاری خواست بکند و هیچ جوابی هم به کسی ندهد، قانون عدالت پروردگار که بر جهان هستى حاکم است نقض خواهد شد.

خداوند زمینه روزی را در درون و بیرون وجود انسان قرار داده؛ در صورتی که انسان تلاش و کوشش کند و از فکر و درایت خود استفاده نماید و در جامعه عدالت اجتماعی باشد همه مردم به آن روزی که در آیات و روایات وعده آن داده شده و خداوند برایشان مقدر کرده می رسند. البته خداوند براى اين كه مردم روزى را تنها نتيجه تلاش و كوشش خود ندانند گاهی بدون تلاش و کوشش به برخی افراد روزی می دهد، که این یک استثنا می باشد.

برخی عوامل آن عبارتند از: 1- ترویج اسلام بدون روحانيت كه باب طبع بسیاری از سياسیون است؛ 2- آزادى عمل و پیروی از آیین و مذهبى كه بيشتر درون و حال را مى نگرد و کاری به برون و قال ندارد؛ 3- تلاشهاى استعماری؛ چرا که در تعلیمات تصوف مسائلى چون جهاد و مبارزه وجود ندارد و از این روست که جاى پاى استعمار در تاريخ تصوّف به خوبى نمايان است.

امام علي(ع) درباره عواقب استفاده افراطي از مباحات مى فرمايد: «به خود بيش از حدّ آزادى [در استفاده كردن از مباحات] ندهيد! كه استفاده افراطى از مباح و آزادى، شما را در طريق ظالمان قرار خواهد داد». تجربه هاى فراوان نيز نشان داده است آنها كه بيش از حدّ بر آزادى ها و استفاده از مباحات تكيه مى كنند، سرانجام در پرتگاه محرّمات سقوط خواهند كرد.

بعضى بر اسلام خرده مى گیرند که چرا این آئین الهى با آن همه محتوا و ارزش هاى والاى انسانى مسأله بردگى را به کلى الغاء نکرده است؟

در پاسخ باید گفت: اسلام طرح و برنامه دقیق و زمان بندى شده براى آزادى بردگان ارائه کرد که همه آنها تدریجاً آزاد شوند، بى آنکه این آزادى، عکس العمل نامطلوبى در جامعه به وجود آورد.

مواد این طرح عبارتند از: 1 ـ بستن سرچشمه هاى بردگى. 2- گشودن دریچه آزادى. 3- احیاى شخصیت بردگان. 4- رفتار انسانى با بردگان. 5- معرفی انسان فروشى به عنوان بدترین کار.

پندار دلالت آخرین آیه سوره «کافرون» که مى گوید: «آئین شما براى خودتان و آئین من براى خودم»، بر مفهوم «صلح کل» و اجازه به مشرکین برای باقی ماندن بر آئینشان، پنداری بسیار بى اساس است. زیرا لحن آیات به خوبى نشان مى دهد این تعبیر نوعى تحقیر و تهدید است، یعنى آئین شما ارزانى خودتان باد و به زودى عواقب نکبت بار آن را خواهید دید. شاهد گویاى این مطلب، صدها آیه قرآن مجید است که شرک را در تمام اشکالش مى کوبد، از هر کارى منفورتر مى شمرد و گناهى نابخشودنى مى داند.

علیرغم اینکه اختیار و آزادى اراده یک احساس عمومى بین انسان ها است، امّا دلیل جبرگرایی برخی این است که مى بینند «محیط» و «تربیت» و «وراثت» روى افراد اثر مى گذارد و «تلقینات» و «تبلیغات» و «فرهنگ اجتماعى» نیز بدون شک در فکر و روح انسان مؤثّر است و گاهی هم «وضع اقتصادى» انگیزه حرکت هایى در انسان مى شود. مجموعه این امور سبب مى شود که گمان کنند انسان از خود اختیارى ندارد، بلکه عوامل «درون ذاتى» و «برون ذاتى» دست به دست هم مى دهند و ما را وادار مى کنند که تصمیم هایى بگیریم.

همه انسانها در این مسئله توافق دارند که باید «قانون» بر جوامع انسانى حکم فرما باشد و تمام افراد در مقابل قوانین «مسئولیّت» داشته و کسانى که از قانون تخلف کنند باید به نحوى «مجازات» گردند. این مسئله که از آن به «وجدان عمومى مردم جهان» تعبیر مى کنیم، روشن ترین دلیل بر آزادى اراده انسان و دارا بودن اختیار است. چگونه مى توان باور کرد که انسان در اراده و عملش مجبور باشد ولى او را در برابر قوانین مسئول بدانیم و به هنگام تخلّف در قانون به پاى میز محاکمه بکشانیم و بگوییم چرا چنین کردى؟