آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امانت و صداقت از بارزترين نشانه هاي شخصيت انسانی است. این دو صفت در کلام پيشوايان اسلام با عنوان «صدق الحديث» و «اداء الامانة» ذکر شده است. معصومین(ع) از امانت و صداقت به عنوان دو ابزار، برای شناسایی باطن اشخاص نام می برند. پيامبر(ص) می فرمایند: «كسى كه امانت را رعايت نمى كند ايمان ندارد». امام صادق(ع) می فرمايند: «خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد، مگر اين كه راست گويى و اداء امانت جزء تعليمات او بود». اين تعابير راستى و امانت داری را به عنوان دو ركن اساسى دين معرفی می کنند.

صداقت به عنوان يكى از بارزترين نشانه هاى شخصيت انسانى، هرگاه با امانت همراه شود، به عنوان راستى و درستى مطرح گردد، مجموعه شخصيت انسان را نشان مى دهد به گونه اى كه نمى توان نام انسان واقعى را بر افرادی كه از اين دو ویژگی بى بهره اند گذارد. اين دو دارای ريشه مشتركى هستند، زيرا راستگويى چيزى جز امانت در گفتار، و امانت چيزى جز صداقت در عمل نيست، از این رو در كلمات پيشوايان اسلام صدق الحديث و اداء الامانة با هم ذكر شده، همان گونه كه در گفتگوهاى عادى نيز، همواره راستى و درستى را در کنار یک دیگر می آورند. در كنار اين صفت، صفات ممتاز ديگرى قرار دارد كه در واقع لازم و ملزوم يكديگرند چه اينكه راستگويان غالباً افرادى شجاع، صريح اللّهجه، كم طمع، با اخلاص و دور از حب و بغض هاى افراطى و تعصبند، در حالى كه دروغگويان معمولا افرادى ترسو، رياكار، متعصب، لجوج، طمّاع و يا گرفتار حب و بغض هاى غلط مى باشند. افراد راستگو در زندگى خود پايبند به اصولى هستند، در حالى كه دروغگويان ابن الوقت و منافقند.

در يك كلمه مى توان گفت: راستى و درستى دو كليد براى كشف باطن اشخاص در جنبه هاى مختلف است. در كلمات معصومين(عليهم السلام)، اين دو ویژگی، دو ابزار در شناسایی باطن اشخاص دانسته شده كه اگر مى خواهيد خوبى و بدى كسى را بشناسيد او را در راست گويى و اداى امانت آزمايش کنید. پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثی می فرمایند: «لا اِيْمانَ لِمَنْ لا اَمانَةَ لَهُ»(1)؛ (كسى كه امانت را رعايت نمى كند ايمان ندارد). در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) آمده است: «اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً اِلاّ بِصِدْقِ الْحِدِيثِ وَ اَداءِ الاْمانَةِ اِلَى الْبَرِّ وَ الْفاجِرِ»(2)؛ (خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد، مگر اين كه راست گويى و اداء امانت نسبت به نيكوكار و بدكار جزء تعليمات او بود). اين تعبير نشان مى دهد كه در تمام اديان آسمانى راستى و امانت جزء مهمترين تعليمات بوده و از اصول ثابت اديان الهى شمرده مى شود.
هم چنين در راستای آزمايش ايمان مردم، امام صادق(عليهم السلام) می فرمایند: «لا تَنْظُرُوا اِلَى طُوْلِ رُكُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ، فَاِنَّ ذلِكَ شَئْىٌ اِعْتادَهُ فَلَو تَرَكَهُ اِسْتَوْحَشَ لِذلِكَ وَلكِنْ اُنْظُرُوا اِلى صِدْقِ حَدِيثِهِ وَ اَداءِ اَمانَتِهِ»(3)؛ (نگاه به ركوع و سجود طولانى افراد نكنيد [و تنها آن را نشانه ديانت آنها ندانيد] چرا كه اين چيزى است كه ممكن است به آن عادت كرده باشد و هرگاه آن را ترك كند نگران مى شود ولى نگاه به راست گويى و امانت آنها كنيد). هدف از اين تعبير اين نيست كه نماز و روزه و حج و انفاق سبك شمرده شود، بلكه هدف آن است كه اين ها تنها نشانه دين دارى افراد معرفى نگردد، بلكه به دو ركن اساسى دين يعنى راستى و امانت بيشتر توجه شود.(4)