مباحث فقه اسلامی در سه بخش «عبادات»، «معاملات» و «سياسات» خلاصه شده است. در بخش سياسات ابواب مهمی مثل جهاد،‌ امر به معروف و نهی از منكر، قضا و شهادات و .... وجود دارند كه بدون تشكيل حكومت قابل پياده شدن نيست. مسائل مربوط به انفال، خمس، زكات و اراضى خراجيه نيز به روشنى بخشى از حكومت را ترسيم مى كند. بنابراين فقه اسلامی آن چنان با مسائل سياسى و حكومتى آميخته شده كه اجراى كامل آن، بدون تشكيل حكومت ممكن نيست. اينها همه شواهد روشنى است بر اينكه اسلام از حكومت و سياست جدا نمى باشد.

مفهوم سوء ظن آن است که كارهایی را که قابليت تفسير صحيح و نادرست دارند، به صورت نادرست تفسير كنيم. مثلا، هنگامى كه شخصى اقدام به ساختن بنای خیری مى كند، به مقتضى سوء ظن، هدفش را رياكارى و یا اغفال مردم بدانیم، در حالى كه بر اساس حسن ظن، اين عمل همراه با انگيزه الهى و نيت خيرخواهانه تفسیر می گردد. پر واضح است كه دائره حسن ظن و سوء ظن، نه تنها عبادات بلكه مسائل اجتماعى، اخلاقى، اقتصادى و سياسى را نيز شامل مى شود.

کتاب «مصباح المتهجّد» یکی از مهمترین و معتبرترین منابع مربوط به دعا و اعمال (عبادات) مستحب در طول ایام سال است که توسط شیخ ابو جعفر محمد بن حسن طوسی (385 ق ـ 460 ق) تالیف شده است. این کتاب بر اساس روایات معتبر نبوی و اهل بیت(علیهم السلام) تنظیم شده است و در ضمن برخی از دعاها بخشی از احکام فقهی مربوط به عبادات نیز بیان شده است. با توجه به روایی بودن متن مصباح المتهجّد، این کتاب یکی از معتبرترین منابع دست اول حدیثی شیعه به شمار می رود.

امام علی(ع) در رابطه با اجابت دعا می فرمایند: «كسى كه توفيق دعا پيدا كند از اجابت محروم نمى گردد»؛ زیرا این وعده الهی است که می فرماید: «دعا كنيد تا شما را اجابت كنم». لذا دعا يكى از مهمترين عبادات و امور سرنوشت ساز در زندگى بشر است که وقتي عاجز و ناتوان شده و دستش از همه جا كوتاه مي شود، رو به درگاه الهى آورده و از لطف و كرم او استمداد مى جويد. آنگاه اگر به صلاحش باشد به او مي دهند وگرنه پاداش مهمترى را براى او ذخيره می کنند.

امام علی(ع) با اشاره به عبادات بی روح می فرماید: «چه بسيار روزه دارانى كه از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى بهره اى نمى برند»، در واقع این سخن امام برگرفته از قرآن است که می فرماید: «پيوسته عمل كرده و خسته شده اند»، زیرا نه معرفت كافى براى عمل داشتند نه شرايط آن را رعايت كردند، در واقع عبادات، ظاهرى دارد و باطنى، ظاهر عبادت افعالى ظاهری است، اما باطن آن فلسفه تربيتى آن است. مثلاً در نماز اگر حضور قلب نباشد، اذكار و افعال نتايجی چون تربيت روح و نهى از فحشا را ندارد.

بر اساس آیات قرآن، خداوند از عبادت انسان ها و فرشتگان بي نياز است به گونه ای که اگر تمام جهانيان، راه ايمان يا كفر را در پيش بگيرند ذرّه ای بر عظمت او افزوده و يا كاسته نمى شود. از این رو فلسفه و فايده «عبادات» به خود انسان باز مى گردد، فلسفه مشترک «عبادات»، خضوع و تواضع در پيشگاه خدا است. افزون بر اين، هر يك از عبادات، فلسفه ويژه و خاصي نيز دارند؛ «نماز»، نهى از فحشا و منكر مى كند و «روزه»، مبارزه با هواى نفس را تقويت مى نمايد و ... .

منظور از «حُسن فعلى» اين است كه عبادت ذاتاً مطلوب و محبوب معبود باشد؛ مثل سجده كه حُسن فعلى دارد، و ذاتاً مطلوب است، و مراد از «حُسن فاعلى» اين است كه انجام دهنده عبادت نيّت خوبى داشته باشد و عبادتش براى قرب به پروردگار باشد؛ نه براى هوى و هوس و رياكارى و مانند آن.

محتوای این آیه پرسش از فلسفه تغییرات در هلال ماه است. به تأكيد قرآن، ماه یک تقویم طبیعی برای زندگی انسانها است؛ چرا که زندگی بدون نظم مایه بدبختی و شکست است. از سویی عبادات دینی نیز مطابق این تقویم انجام می شود و از سوی دیگر به ما درس نظم مى دهد، زيرا نه تنها ماه، بلكه ساير كرات منظومه شمسى با نظم خيره كننده اى در حركتند و يك لحظه از مسير خود منحرف نمی شوند. در واقع اگر نظم نبود اين حركت هاى مستمر باقى نمى ماند.

خداوند در آیات اولیه سوره «بقره» انفاق را نشانه پرهیزکاری دانسته و می فرماید: «[مومنین] كسانى هستند كه به غيب ايمان آورده، و نماز را بپا مى دارند، و از تمام نعمتهايى كه به آنان روزى داده ايم انفاق مى كنند». بر اساس این آیه شریفه، تقوا سه نشانه دارد: الف) نشانه اعتقادی، و آن ایمان به غیب است. ب) نشانه عبادی، و آن انجام عبادات و ارتباط با خداوند است. ج) نشانه مردمی، و آن انفاق فی سبیل الله و کمک به نیازمندان از آنچه خداوند به وی داده است، می باشد.

حیله های شرعی مختص به باب ربا نبوده و در سایر ابواب فقه نیز جاری است. در کتاب های فقهی شیعه و اهل سنت، در ابواب مختلفِ فقه، بحث از حیله های شرعی مطرح می باشد. به عنوان نمونه در بحث عبادات، خمس، زکات، باب نکاح و ... این حیله های شرعی مورد بحث و نظر قرار گرفته است.