به طور كلى مى توان گفت كه تنهايى و عُزلت سرچشمه بسيارى از مفاسد، بدبختى ها و ناكامى ها است؛ از جمله: 1ـ بسيارى از انحرافات فكرى، كج انديشى و بدخُلقى. 2- عجب و خود پسندى. 3- سوءِ ظن به همه افراد حتى نزديك ترين كسان. 4- غافل ماندن از عيوب خويش. 5- دور ماندن و محروم ماندن از تجربيات ديگران. و بسیاری از پیامدهای منفی دیگر که نمی توان آنها را در این مختصر بیان کرد.

غيرت، خصلت و اخلاقی ارزشمند است كه انسان را وادار به دفاع شديد از دين و آيين و ناموس و كشور خود مى كند. گرچه این واژه بیشتر در دفاع از ناموس به کار می رود، لکن مفهومی گسترده دارد. البته اين صفت نیز مانند صفات برجسته ديگر اگر به راه افراط كشيده شود مبدل به ضد ارزش مى شود، و آن در صورتى است كه به شكل دفاع غير منطقى و آميخته با وسواس درآيد. امام علی(ع) می فرمایند: «از غيرت بی مورد بپرهيز زیرا سبب مى شود كه افراد درستكار گرفتار آلودگى شده و افراد بى گناه در معرض تهمت قرار گيرند».

از مجموع روايات وارده در این زمینه استفاده مى شود كه در محيط هاى نسبتاً سالم، اصل را بايد بر حسن ظن، و در محيط هاى فاسد، بر سوء ظن گذارد و جانب احتياط را از دست نداد. البته اين استثناء نباید بهانه ای شود که بگويند زمانه فاسد شده و حسن ظن غلط است. حتى در آن زمان هم بايد افراد را گروه بندى كرد و افراد «ظاهر الصّلاح» كه در صف خوبان قرار دارند، نبايد مورد سوء ظن واقع شوند. در مسايل امنيتى و اطلاعاتى و همچنین تعامل با دشمنان، نیز نمى توان با خوشبينى حركت كرد و لازم است کاملا محتاط بود.

«تجسّس» به معنى جستجوگری در اعمال و امور ديگران است، و غالباً در امور نامطلوب و خلاف اخلاق به كار مى رود. سوء ظن، بخل، حسد و تنگ نظرى از انگیزه های جستجو در امور خصوصی مردم است و اسلام تجسّس در این امور را ممنوع می داند؛ زیرا سبب شعله ور شدن آتش کینه ها و خصومت ها و ایجاد ناامنى روانی و فیزیکی در جامعه مى شود. البته اين حكم تضادى با ضرورت وجود دستگاه هاى اطلاعاتى ندارد، چرا كه آن مربوط به زندگى خصوصى افراد است و اين مربوط به سرنوشت جامعه و پيش گيرى از نفوذ عوامل بيگانه.

عوامل بسیاری سبب تجسس می شود، مانند: 1- سوء ظن و بدبينى، که بیشتر انسان ها را به سوى تجسّس درباره ديگران سوق می دهد. 2- آلودگی به انواع گناهان، که موجب می شود افراد برای رسیدن به آرامش، به دنبال یافتن همتايانى برای خود باشند تا بگویند: اگر ما آلوده ايم، كيست كه آلوده نباشد. 3- بیماری های اخلاقی، مانند: حسد، كينه توزى و عداوت از انگیزه های تجسس است. 4- ضعف ايمان، زيرا انسان ضعيف الايمان، احترامی برای حیثیت و حريم خصوصى افراد قائل نیست.

برای درمان «تجسس» باید به درمان ریشه های این خوی زشت پرداخت. نخست باید سوء ظن را از خویش دور نماییم؛ زیرا سوء ظن انسان را به جستجوگرى وا مى دارد. حسد، كينه توزى و عداوت از عوامل دیگر تجسّس می باشد. عقده حقارت و آلودگى به گناه، انسان را وادار به یافتن افرادى مانند خود می کند تا آرامش كاذبى پيدا كنند. قرار دادن خود به جای کسی که دارد از او تجسس می کند نیز بازدارنده این کار زشت است. همچنین توجه به آثار سوء تجسّس و كيفر الهى، تاثیر شگرفی در درمان تجسس دارد.

عامل اساسي سوء ظن به خداوند را بايد در «ضعف ايمان» جستجو کرد. عدم ايمان به خداوند، و ضعف باورها نسبت به علم، قدرت، و ساير صفات پروردگار، انسان را به سوء ظن نسبت به وعده هاي الهی كشانیده، و راه هاى سعادت و نجات را به روى انسان مى بندد.

سوء ظن را می توان به سه گونه تقسيم كرد: الف) سوء ظن حرام؛ سوء ظنى كه آثارش در سخن و رفتار پيدا مى شود. ب) سوء ظنى كه اثر ظاهرى ندارد و احتمال دارد اين سوء ظن حرام باشد. ج) سوء ظنی كه هيچ اثر خارجى بر آن مترتب نمى شود و به كلى از اختيار انسان بيرون است، و با هيچ شیوه ای از بین نمى رود؛ چنين سوء ظنى مشمول تكاليف شرع نيست.

بسيارى از سوء ظن هاى غير اختيارى، يا در ابتدا مقدمات اختيارى دارد يا در ادامه راه؛ مثلا همنشينى با افراد فاسد مو جب سوء ظن به نیکوکاران می شود، بنابراين بر انسان لازم است از همنشينى با بدان بپرهيزد تا حالت سوء ظنش برطرف گردد، و اين يك امر اختيارى است. و اگر بدون مقدمات اختيارى چنين گمانى براى انسان پيدا شد، باید احتمالات صحيح را مد نظر قرار دهد تا سوء ظنش برطرف شود. رسول خدا(ص) مى فرماید: «براى [توجيه اعمال] برادر مسلمانت عذرى جستجو كن و اگر عذرى نيافتى باز هم كوشش كن عذرى بيابى».

نخستين شیوه در درمان سوء ظن، انديشه در پيامدهای شوم آن است. سوء ظن اعتماد جامعه را از بين برده و آرامش آن را بر هم مى زند و سبب ظلم انسان ها در حق يکديگر می شود. علاوه بر این باید عوامل موثر در ایجاد آن را نیز از بین برد، مانند: دوری از افراد و محيط هاى فاسد، از بین بردن حسد، کینه توزی و ... همچنین می توان با توجيه صحيح اعمال دیگران، پرهيز از تجسس در زندگی خصوصی افراد، بی اعتنايی به بدگمانی و توجه به مجازات هاى الهى و آثار سوء معنوى اين رذيله اخلاقى، آن را در وجود خود از بین برد.