پاسخ اجمالی:
کتاب «مصباح المتهجّد» یکی از مهمترین و معتبرترین منابع مربوط به دعا و اعمال (عبادات) مستحب در طول ایام سال است که توسط شیخ ابو جعفر محمد بن حسن طوسی (385 ق ـ 460 ق) تالیف شده است. این کتاب بر اساس روایات معتبر نبوی و اهل بیت(علیهم السلام) تنظیم شده است و در ضمن برخی از دعاها بخشی از احکام فقهی مربوط به عبادات نیز بیان شده است. با توجه به روایی بودن متن مصباح المتهجّد، این کتاب یکی از معتبرترین منابع دست اول حدیثی شیعه به شمار می رود.
پاسخ تفصیلی:
کتاب «مصباح المتهجّد» یکی از مهمترین و معتبرترین منابع مربوط به دعا و اعمال (عبادات) مستحب در طول ایام سال است که توسط شیخ ابو جعفر محمد بن حسن طوسی (385 ق ـ 460 ق) تالیف شده است. این کتاب بر اساس روایات معتبر نبوی و اهل بیت(علیهم السلام) تنظیم شده است و در ضمن برخی از دعاها بخشی از احکام فقهی مربوط به عبادات نیز بیان شده است. با توجه به روایی بودن متن مصباح المتهجّد، این کتاب یکی از معتبرترین منابع دست اول حدیثی شیعه به شمار می رود و از همان زمان تالیف مورد توجه دانشمندان و عموم مردم قرار گرفت؛ به طوری که منبع تدوین بسیاری از کتاب‌های ادعیه مثل عده الداعی، مفاتیح الجنان و اقبال الاعمال قرار گرفته است.
اهمیت و اعتبار کتاب مصباح المتهجّد:
دلیل اهمیت و اعتبار روایی کتاب این است که شیخ طوسی آن را با استفاده از کتابخانه شاپور بغداد و کتابخانه شخصی استادش سید مرتضی نوشته است که همه آن منابع در فاجعه آتش سوزی دشمنان تشیع از میان رفته است.
ساختار کتاب مصباح المتهجّد:
1 ـ کتاب طهارت که انواع و کیفیت طهارت و احکام فقهی آن را در ذیل نُه فصل بیان کرده است؛ 2 ـ کتاب الصلاه که در آن به شرایط، انواع کلی، اقسام جزئی، احکام، و آداب نماز در ذیل چهار فصل و دوازده عنوان کلی پرداخته است؛ 3 ـ دعاهای هفتگی که در آن دعاهای مربوط به شب و روزهای هفته را ذکر کرده است؛ 4 ـ اعمال ماه های قمری که هر یک از آنها را در یک تا دوازده فصل آورده است.
کتاب های مکمل مصباح المتهجّد:
به دلیل استقبال عمومی از این کتاب، کتاب‌های مختلف و فراوانی توسط علمای متاخر شیعه پیرامون آن نوشته شده است به طوری که فقط سید بن طاوس پنج کتاب برای تکمیل آن نوشته است: 1 ـ فلاح السائل؛ 2 ـ زهره الربیع؛ 3 ـ الدروع الواقیه در اعمال ماه ها؛ 4 ـ اقبال الاعمال در اعمال سال‌ها؛ 5 ـ اسرار الصلاه.
شیخ طوسی برای استفاده عموم از این کتاب، به تلخیص آن دست زد و آن را مصباح المتهجد صغیر نام نهاد، البته اصل کتاب المصباح در دست نیست و کتاب حاضر در واقع همان تلخیص خود شیخ طوسی از اصل کتاب است .تلخیص های دیگری نیز نوشته شده است.
برخی از تلخیص های کتاب مصباح المتهجّد:
1 ـ قبس الاصباح فی تلخیص المصباح که شیخ نظام الدین سلیمان بن حسن صهرشتی آنرا تدوین کرده است؛ 2 ـ منهاج الفلاح فی مختصر المصباح که علامه حلی به درخواست محمد بن قوهدی وزیر آن را تنظیم کرده است اما در پایان آن یک باب در مسائل عقیدتی افزوده است که یک دوره بسیار کوتاه و اجمالی از عقاید شیعه را در بر دارد و به نام باب الحادی عشر معروف است؛ که تدریس این باب از زمان گذشته در حوزه علمیه شیعه مرسوم بوده است 3 ـ قبس المصباح که توسط ابوالفرج محمد بن حسن بغدادی نوشته شده است. 4 ـ اختیار المصباح تالیف سید علی بن حسین قرشی (م 653)؛ 5 ـ ضیاء الثقلین که توسط میرزا حاتم بن نظام الملک تالیف شده است؛ َ 6 ـ المصباح که توسط مولی حیدر علی بن مدقق شیروانی تنظیم شده است.
ترجمه و شرح کتاب مصباح المتهجّد:
کتاب المصباح شیخ طوسی توسط سید علی امانی اصفهانی (از علمای قرن دوازده) و شیخ عباس قمی (نویسنده مفاتیح الجنان) به فارسی ترجمه شده است.
این کتاب همچنین توسط علمایی چون سید بهاء الدین ابوالحسن علی بن عبدالکریم حسینی نیلی نجفی (استاد ابن فهد حلی)، سید زین الدین علی بن عبدالحمید حسینی نجفی، سید بهاء الدین علی بن غیاث الدین عبدالکریم، شرح شده است.
این کتاب بارها در کشورهای اسلامی به چاپ رسیده است.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.