آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

حیله های شرعی مختص به باب ربا نبوده و در سایر ابواب فقه نیز جاری است. در کتاب های فقهی شیعه و اهل سنت، در ابواب مختلفِ فقه، بحث از حیله های شرعی مطرح می باشد. به عنوان نمونه در بحث عبادات، خمس، زکات، باب نکاح و ... این حیله های شرعی مورد بحث و نظر قرار گرفته است.

بحث «حیله های شرعی اختصاص به باب ربا ندارد؛ بلكه در ساير ابواب فقه نيز جارى است. همان گونه كه در كتب فقهى شيعه و اهل سنّت در ابواب مختلف بدان اشاره شده است. براى نمونه به موارد زير توجّه كنيد:
الف: حيله در عبادات
يكى از حيله هايى كه در ابواب عبادات مطرح مى شود، حيله در اخذ اجرت بر عبادت است. در بحث عبادات اِشكال مهمّى مطرح است و آن اشکال عبارت است از: «وَ هُوَ انه اخذ الاجرة ينافى الْقُرْبَةِ»؛ (اخذ اجرت با قصد قربت سازگار نيست) در اينجا فقها چاره اى انديشيده اند و حيله اى شرعى براى فرار از اين اشكال مطرح كرده اند. ایشان گفته اند: اخذ اجرت از باب داعى بر داعى است؛ يعنى شما اجرت را مى گيريد كه نماز استيجارى را به قصد قربت انجام دهيد، يعنى محرّك شما بر انجام نماز، قصد قربت است و محرّك شما بر قصد قربت، اخذ اجرت مى باشد. اين يك حيله شرعى براى رفع اين اشكال مهم است.(1)
ب: حيله در خمس و زكات
بعضى از كم توفيقان، براى فرار از پرداخت خمس و زكات، دست به اين حيله مى زنند: قبل از فرا رسيدن سال خمسى، يا گذشتن سال بر چيزى كه زكات آن واجب است ـ و ماندن يك سال آن در نزد مالك شرط است ـ مال مورد تعلّق خمس يا زكات را به كسى هبه مى كنند، و شخص هبه گيرنده پس از گذشتن سال به او باز مى گرداند، بدين ترتيب، چون مال مذكور يك سالِ تمام نزد او نبوده، خمس و زكات به آن تعلّق نمى گيرد.
ج: حيله در ابواب نكاح
يكى از حيله هايى كه در ابواب نكاح مطرح شده و بسيار مايه تعجّب و حيرت است ـ اگر چه بعضى از فقها آن را پذيرفته اند و اهل سنّت نيز به آن معتقدند ـ حيله اى است كه نتيجه آن، ازدواج متعدّد يك زن، در يك روز خواهد بود!
توضيح مطلب: آقاى زيد، خانمى را به عقد موقّت خويش درآورده و با وى همبستر مى شود، سپس باقيمانده مدّت را به وى مى بخشد، و در زمان عدّه(2) او را به عقد دائم خويش درمى آورد، و در زمان عقد دائم، قبل از اين كه با او همبستر شود وى را طلاق مى دهد و از آنجا كه زن در طلاق دوم، غير مدخوله است، نيازى به عدّه ندارد و مى تواند بلافاصله (و بدون نگه داشتن عدّه) با مرد ديگرى ازدواج كند و اگر به همان شكلى كه گفته شد عمل شود، ازدواجهاى متعدّد او حتّى در يك روز نيز اشكال ندارد.(3)
ضمناً مرحوم صاحب جواهر، در جلد 32 «جواهر الكلام»، صفحه 204 و 377، به طور مشروح اين بحث را مطرح نموده است. البتّه اين حيله كاملا نادرست و به اعتقاد ما با قواعد و احكام اسلامى ابداً سازگار نيست و نوعى حيله شيطانى است؛ زيرا عدّه واجب در نكاح را - كه شارع مقدّس براى حفظ نَسَب و مانند آن تشريع كرده است - با اين ظاهرسازىِ سخيف نمى توان از بين برد؛ بلكه زن بايد بعد از طلاق، عدّه قبلى را تكميل كرده، سپس شوهر كند.
خلاصه اين كه حيله هاى شرعى منحصر به ابواب ربا نيست؛ بلكه در ساير ابواب هم مصداق دارد.(4)