خداوند در ابتداء سوره «همزه» مى فرمايد: (واى بر هر عيب جوى مسخره كننده ای)؛ «وَيْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ». با توجه به مفهوم وسيع همزه و لمزه که هر گونه غيبت و عيب جوئى را شامل مى شود، سخن چينى نيز در مفهوم آيه درج است. لذا يكى از تفسيرهاى آيه فوق، به افراد سخن چين اشاره دارد. خداوند به اين گونه اشخاص وعده مجازات «حُطَمَه» را داده؛ همان آتشى كه از درون انسان سر مى زند و تمام وجودش را فرا مى گيرد.

واژه «جبّار» از ماده «جبر»، و به معنى اصلاح كردن توأم با غلبه است. وصف «جبّار» هنگامى كه در مورد خدا به كار می رود به معنى شخص قاهر و صاحب سلطه اى است كه دست كسى به عظمتش نمى رسد يا به معنى كسى است كه جبران كننده نيازهاى بندگان است و همچنين جبران كننده شكست ها و ندامت هاى حاصل از گناه است. اين واژه، در مورد خداوند جنبه مدح و ثنا و در مورد بندگان جنبه مذمّت دارد. پيام اين وصف الهى هم توجّه به عظمت و علوّ مقام خدا است و هم توجّه به رحمت، عطوفت و عنايت او در جبران شكست ها، محروميت ها و گناهان.

برخی عقل را مذمت می کنند چون به نظرشان عقل با تبیین درست یا نادرست، انسان را محدود می کند و علاوه بر آن با دردآفرینی، آسایش انسان را سلب می کند. چنین اشخاصی حتی کم عقلان را شادتر می دانند و برای تایید نظرشان به برخی اشعار استناد می کنند. ولی باید توجه داشت محدودیت یا غمی که از عقل نشأت می گیرد مایه تکامل انسان است. مانند اطلاع انسان از مسموم بودن غذایی خاص که موجب سلب آزادی انسان در خوردن آن غذاست و رهیدن از بند عقل فقط برای کسانی که در زندگی هدفی جز لذت ندارند خوشایند است.

معصومین(ع) در روایاتشان از همسایه بد بسیار مذمت کرده و می فرمایند: همسایه بد از هر فقری بدتر و از هر بار سنگینی سنگین تر می باشد و کمر انسان را می شکند. همچنین در روایات آمده است: «کسی که همسایه اش از شر او در امان نباشد ایمان ندارد».

در سوره «اعراف» سخن از لجاجت فرعونیان در برابر آیات الهی و بلاهای مختلفى است كه به عنوان بيدار باش بر آن قوم نازل شد. خداوند می فرماید: «ما از آنها انتقام گرفتيم و آنها را در دريا غرق نموديم؛ زيرا آنها آيات ما را تكذيب كردند و از آن غافل شدند». همان گونه كه از آيه استفاده مى شود، سرچشمه بدبختى و هلاكت قوم فرعون، تكذيب آيات الهى و «غفلت» بود، البته ممكن است «غفلت» سرچشمه تكذيب باشد؛ بنابراين ريشه اصلى، همان «غفلت و بى خبرى» است.

قرآن و روايات، هم «دنيا» را مدح و تمجيد نموده اند و هم مورد مذمت قرار داده اند. علت تمجيد از دنيا، به خاطر آن است كه دنيا مزرعه آخرت و تجارتخانه مردان خدا، مسجد دوستان حق و سراى موعظه و پند شمرده شده است و آنجا كه از دنيا مذمت نموده اند به خاطر آن است كه دنيا به عنوان يك هدف و نه وسيله مورد توجه قرار گرفته و از ارزش هاى معنوى و انسانى بريده شده است كه در اين هنگام طبعاً مايه غرور و غفلت و طغيان و ظلم خواهد بود.

عمرو عاص در نامه ای به معاویه چنین سروده: «...فإنّک من إمرةِ المؤمنینَ***و دعوى الخلافةِ فی مَعْزلِ؛ تو از حکومت بر مؤمنان و ادّعاى خلافت دور هستى. ومالک فیها ولا ذرّةٌ***و لا لِجدُودک بالأوّل؛ تو اندازه ذرّه اى در حکومت حقّى ندارى و قبل از تو اجدادت هم حقّى نداشتند. فإن کانَ بینکما نِسْبةٌ***فأینَ الحُسامُ من المِنجلِ...؛ اى معاویه! چه نسبتى مى تواند میان تو و على باشد؟ على چون شمشیرى برّان است و تو بمانند داسى کُند. على که چون ستاره آسمان است کجا، و تو که چون ریگى بیش نیستى کجا؟ و...» .

صاحب بن عبّاد در مذمت معاویه چنین سروده است: «ناصب قال لی معاویة خا***لک خیر الأعمام والأخوال ...»؛ (شخصى ناصبى به من گفت: معاویه دایى تو است و بهترین عموها و دایى هاست. پس او دایى همه مؤمنان است، گفتم: خال (دایى) هست ولى از خیر و خوبى خالى است).

حبیب بن ثابت از ابن عباس نقل می کند: آیه «وهم ینهون عنه وینأون عنه...» در باره ابو طالب نازل شده. اولاً: این روایت مرسل است. ثانیا: بر خلاف مضمون آیه حضرت ابوطالب مردم را از پیامبر نهی نمى‌کرد بلکه از آن حضرت دفاع مى‌ نمود. ثالثاً: ینئون به معناى دورى است، لکن ابوطالب همواره با پیامبر و در کنار او بود. رابعاً: اگر آیه تنها در مورد ابوطالب بود باید ینهون و ینئون مفرد می آمد نه جمع. خامساً: برخى از دانشمندان اهل سنت، تصریح کرده‌اند که این آیه درباره مشرکین مکه نازل شده است، نه ابوطالب.

«ريا» نقطه مقابل «اخلاص» و يكى از ابزارهاى مهّم شيطان براى گمراه ساختن انسان هاست. در آیه 264 سوره بقره، ريا عامل بطلان و نابودى اعمال نيك معرفى شده و نشان مى دهد كه شخص ريا كار ايمان به خدا و روز آخرت ندارد. در آیه 142 سوره نساء، ريا را يكى از اعمال منافقان می داند. آيه 38 سوره نساء، اعمال ريائى را همرديف عدم ايمان به خدا و روز قيامت و همنشينى با شيطان شمرده است و آيه 47 سوره انفال، مسلمانان را از همسوئى با كفّار كه اعمالشان رياكارانه بوده است نهى مى كند.