آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در سوره «اعراف» سخن از لجاجت فرعونیان در برابر آیات الهی و بلاهای مختلفى است كه به عنوان بيدار باش بر آن قوم نازل شد. خداوند می فرماید: «ما از آنها انتقام گرفتيم و آنها را در دريا غرق نموديم؛ زيرا آنها آيات ما را تكذيب كردند و از آن غافل شدند». همان گونه كه از آيه استفاده مى شود، سرچشمه بدبختى و هلاكت قوم فرعون، تكذيب آيات الهى و «غفلت» بود، البته ممكن است «غفلت» سرچشمه تكذيب باشد؛ بنابراين ريشه اصلى، همان «غفلت و بى خبرى» است.

در آيات قبل از آیه 136 «سوره اعراف» سخن از لجاجت فرعونيان در برابر آيات الهى و بلاهاى مختلفى است كه به عنوان بيدار باش بر آن قوم نازل شد و به دعاى موسى بن عمران(علیه السلام) برطرف گرديد، سپس در این آیه مى فرمايد: «فَانْتَقَمْنَا مِنْهُم فَاَغْرَقْنَاهُمْ فِى اليَمِّ بِاَنَّهُم كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَ كَانُوا عَنْهَا غَافِلينَ»(1)؛ ([هنگامى كه نه معجزات الهى در آنها اثر گذاشت و نه بلاهاى هشدار دهنده] سرانجام ما از آنها انتقام گرفتيم و آنها را در دريا غرق نموديم؛ زيرا، آنها آيات ما را تكذيب كردند و از آن غافل شدند). همان گونه كه از آيه استفاده مى شود، سرچشمه بدبختى و هلاكت قوم فرعون، تكذيب آيات الهى و «غفلت» بود. ممكن است «غفلت» سرچشمه تكذيب باشد؛ بنابراين ريشه اصلى، همان «غفلت» و «بى خبرى» بوده است و يا اين كه بعضى از آيات را تكذيب كردند و بعضى را به فراموشى و «غفلت» سپردند كه در اين صورت هر كدام، عامل مستقلى محسوب مى شوند. بعضى از مفسران ضمير «عنها» را به نقمت و عذاب الهى باز گردانده اند كه در اين صورت تنها تكذيب آيات الهى موجب بدبختى آنها محسوب مى شود؛ ولى اين احتمال بسيار ضعيف است؛ زيرا، اين ضمير در كنار آيات قرار گرفته و ظاهراً به آن بازگشت مى كند. بعضى از مفسران در اينجا سؤالى مطرح كرده اند كه شايد همين سؤال سرچشمه احتمال بازگشت ضمير «عنها» به نقمت و عذاب باشد و آن اين كه «غفلت» از اختيار انسان بيرون است و چيزى نيست كه موجب عذاب الهى شود؛ ولى پاسخ اين سؤال روشن است؛ زيرا در بسيارى از موارد سرچشمه «غفلت» اختيارى است. هنگامى كه انسان به سراغ آيات الهى نرود و در آنها تدبّر نكند و گوش به سخنان معلّمان الهى ندهد، طبيعى است كه حالت «غفلت» بر او چيره مى شود و از همين رو بسيار ديده ايم كه افراد خطاكار را به خاطر غفلتشان مذمت كرده اند.(2)